Cazatesouros: VISITANDO

VISITANDO ARZÚA.

(Paseo de carballos. Todas as fotos foron feitas ben por Carme Aquino, ben por Mario S. García)

Este domingo –nunha especie de traca final como dixo Rosa acertadamente- celebramos un encontro entre colegas e amigos na casa de Rosa e Roberto. Rosa é ou foi profe dalgúns de vós. Alí xuntámonos 4 profesores do Eusebio. Inda sendo coruñesa, ten raíces nas terras arzuás, tanto por parte do pai coma da nai. Fermosa terra, abofé, na que transcorreron os veráns da infancia e da adolescencia seus. Tras o xantar e a sobremesa, demos un paseo, como mandan os bos e saudables hábitos. Levounos pola estrada abeirada de carballos que plantara o seu avó hai décadas, dous quilómetros de percorrido, nunha especie de antesala do ceo, un túnel verde que filtraba unha luz vespertina delicadísima pola que tranquilamente seriamos capaces de andar e andar, charlar e charlar inda máis horas.

(A casa dos veráns da infancia: a escaleira ao fondo é de ferro, forxada nunha arte que relembra o modernismo: a rentes do chan vemos o "madurero", vemos varias a modo de persianas, para que entre o aire; dentro en estantes ao longo dun estreito corredor colocábanse as peras e as mazás)

Criáronse Rosa e Roberto na cidade, estudaron na metrópole, e na segunda parte da vida séntense cun pé poderosamente chantado na terra, na aldea, no rural como se estila dicir. Para min, son un modelo de boa xente: capaces de convivir e de compartir algo de aquí, algo de acolá: vida burguesa, vida na natureza. Vida a ritmo urbano, vida a ritmo dos ciclos pedrayanos. Leo estes días a Kawabata, País de neve, e aí o protagonista masculino, un home de Tokio, necesita cada tanto ir á aldea da montaña, necesita a pureza de vento sobre os cedros, do ouro de outono nos arces, da soedade branca da silenciosa neve. É unha necesidade que se fai patente no ser humano quizais cando madura. Como galega a identificación con esa necesidade é absoluta, creo poder afirmar.

(As espléndidas tullas, bastante ben conservadas, sempre na casa dos veráns de Rosa nena, eran de madeira de castiñeiro e nelas gardábase o gran)

(A tulla ten abaixo unha especie de trapela ou espita, erguíase e saía o gran que se precisase)

Dígolle a Rosa, e dígolle tamén ao meu esposo dezao: que sorte tendes poder recuperar con tamaña facilidade os espazos da infancia... Por iso quizais tamén eu necesito con urxencia volver a Valdeorras, á terra dos meus por parte de nai, onde eu veraneei noutrora anos e anos. Levo máis de dous anos sen regresar. Calo xa. Déixovos coas imaxes que falan do presente e mais do pasado.

(Contamos tres ferrados conservados, de distinto tamaño, segundo fosen para o millo, o trigo ou o centeo, vemos unha especie de rolo, a chamada rebola en galego, para rasar a medida)

(Hucha para o millo, tamaño familiar)

Déixovos, pero non sen antes confesarvos que, atraída pola eufonía da voz Arzúa, tan evocadora de estratos lingüísticos por acaso prerromanos, busquei o seu étimo e atopei un espléndido resumo das hipóteses formuladas ata agora nun estudo publicado no 2015, “Toponimia e variación dialectal en galego. Os topónimos rematados en –oa, oá, -úa, -uá”, de Carolina Pérez Capelo. A hipótese máis atractiva ao meu parecer é a que ofrece o latinista Díaz e Díaz, un fitónimo, el hipotiza un *Argiola. O único que eu lle apoñería é que desa raíz en arg- + iode esperariamos máis ben un resultado do tipo Arxúa. Pero podemos seguir hipotizando afianzándonos na idea de termos un fitónimo, como na voz arzola. Talvez a raíz de Arzúa forme conxunto ou familia con estoutras raíces: a da planta arriba mentada, coñecida en galego e portugués como arzola; talvez a raíz do topónimo xienense Arjona, Urgavo en documentos vellos e poida ser que esa raíz Urg- estea emparentada coa ben documentada actualmente, fitónima, Arg-, de Árgoma por exemplo. Na Idade Media Arzúa aparece como Arcúa/Arçua. A raíz Urg- déixase tamén asociar con outra raíz fitónima clara, a das urces. E xa postos a simplificar, por que non traer ao dereito a raíz de Arzúa, do latín Ulex, en todo caso do mesmo étimo de onde vén urce? Se Corominas sitúa (s.v. URCE) na familia de URCE os medievais Ulgoso e Ulgosello, base dos actuais Algoso e Argoselo, é dicir, se igual que vimos no caso de Urg- > Arj-, entra dentro do documentable que a raíz fitónima en Ur(ç) abra en Ar(ç), non hai razón para non considerar Arzúa un membro máis da familia do fitónimo urce.

(Tocando o chan, a cesta das troitas, metíase na auga, no río e por ela entraban as troitas e como tiñan difícil saír, así se pillaban; o río troiteiro évos o Tambre, o vello Tamara, que por acá é aínda noviño; contábannos un paisano sabido que hai moita mala arte de pesca, con lixivia e con explosivos)