xoves, 30 de abril de 2015

Audiovisual Galego: "O estraño caso do almacén" e "O home de negro"

"O estraño caso do almacén"

"O home de negro"

Curtas realizadas polos alumnos do CEIP Eusebio da Guarda,curso 2013-14.
(sección coordinada por X. Pérez Mondelo)

As nosas músicas: Cancións do Xabarín Club


Canta: Siniestro Total: "A onde vas rapaz?"



Canta: Aerolíneas Federales: "Non todo é o que parece"
(sección coordinada por X. Pérez Mondelo)

luns, 27 de abril de 2015

PRIMEIROS PASOS



PRIMEIROS PASOS (II)


Como vos prometera no seu día (non recordo xa cal), falareivos do espléndido traballo dunha das nosas alumnas dos cazatesouros, Lucía Blanco Miguéns. Non sei se sabedes que Pablo Ruiz Picasso, cando era rapaz e vivía aquí entre nós, na Coruña, practicaba a sempre difícil pero apaixonante arte xornalística. Emulaba en parte o que se publicaba na liberal cidade herculina de finais de século XIX (tedes moita máis información no libro O primeiro Picasso A Coruña 2015, publicado polo Concello da Coruña e mais a Xunta de Galicia; en concreto, cómprevos ler o artigo de Rubén Ventureira: “Periódicos e Caricaturas”). Este rapaz era un pequeno xenio, pillaba de medo o ambiente, enchoupábase dos trazos esenciais do contexto en que vivía. Mirade a foto que vos selecciono máis abaixo.

O caso é que na Coruña este é o segundo ano que se celebra un concurso entre os escolares imitando e relembrando esa faceta do pequeno Pablo. Xa o ano pasado levou un premio (entre outros rapaces) un alumno noso, da man do seu profesor Tomás Ruibal. E este ano o premio ao mellor periódico foi para Lucía. O acto de entrega de premios celebrouse no paraninfo-salón de actos do Instituto, coa presenza de distintas autoridades: estaba o alcalde coruñés (quen lanzou un desiderátum case inviable, dixo que a medio prazo quería que Coruña dispuxese dunha exposición permanente de obra picassiana), o presidente da Asociación da Prensa Coruñesa, estaba o fillo de Ángel Padín –un dos homes que máis fixeron por rescatar do esquecemento o paso do artista malagueño por estes lares, por exemplo é mérito seu a investigación que o conduciu á primeira exposición da obra de Pablo Ruiz nun comercio da rúa Real, exposición da cal se cumpren agora 120 anos-, e tamén nos acompañaba a filla de J. L. Bugallal Marchesi, outro dos primeiros galegos en investigar esa páxina da historia (investigar e publicar, xa vos contarei proximamente...).

(Lucía Blanco co seu profesor de debuxo, o catedrático D. Raúl Trillo Docampo; contábanos co corazón na man –con total sinceridade exenta de falsa modestia- que o mérito del é mínimo, dada a absoluta e rotunda brillantez de Lucía)

(Velaquí o bosquexo do periódico satírico feito por Lucía Blanco, gañador do premio. Chamo a vosa atención sobre ese recap –un concepto moi de moda, por certo, unha reutilización xenial dunha obra, dunha imaxe, dun obxecto artístico- feito tomando como base o cadro que pintara Picasso cando estudaba aquí, no noso edificio, A rapaza dos pés descalzos, agora reconvertida en Lisa Simpson)


(Unha páxina do periódico feito por Pablo rapaz, titulado “Azul y Blanco, revista manuscrita” –arremeda a revista española  “Blanco y negro”-, datada o 28 de outubro de 1894; nas imaxes da parte superior esquerda un home quéixase da chuvia–trasunto do pai, D. José Ruiz, nada ben adaptado a este noso clima- con estas palabras: Ya ha comenzado a llover así continuará hasta el verano, e ao seu lado a muller completa estupendamente: También ha empezado el viento q continuará... hasta que no halla Coruña...”, disimulemos a ortografía e quedemos co sentido do humor;  claro que esta é a cidade do vento, como a da canción fermosa de Quique González, que ben o entendeu o neno...)

 (Páxina do libro arriba citado onde se ve parte do periódico que Picasso titulou co nome da nosa cidade. Verbo dos seus xornais di Victoria Charles no seu libro sobre o malagueño: "Let us note here that the young Picasso's spontaneous drawings have a narrative, dramatic quality; for him the image and the word were almost identical. Both of these points are extremely significant to the future development of Picasso's art". Non en todos os libros sobre o pintor se fala da Coruña, nin moito menos, pero neste de V. Charles, si. E se entrades na páxina web da Galería Nacional de Washington, e procurades a obra picassiana, tamén a veremos citada)

xoves, 23 de abril de 2015

ENTREVISTAS A...



ENTREVISTAS A HOMES QUE AMAN A CERVANTES

Entrevista ao catedrático de Lingua e literatura española Antonio Couto Llamas.

Mª R.Soto: -Moitas grazas, señor Couto, por atendernos.  Vostede impartiu moitos anos docencia no Salvador de Madariaga coruñés, e moi probablemente axudou aos adolescentes a achegarse ao coñecemento do Quijote.  Pero antes, na súa propia etapa de formación, quen lle axudou a vostede, que profesor ou que obra selecciona aquí e agora?

-De verdad que no tengo nada claro que yo haya podido ayudar a mis alumnos, fundamentalmente adolescentes, al conocimiento del Quijote. Sí he podido cumplir con lo que los programas oficiales ordenaban en lo que se refiere a la comprensión de sus rasgos principales, a la caracterización de sus personajes, a entender las diferencias entre las tres salidas y entre la primera y la segunda partes, su estructura, el lenguaje, su carácter paródico, etc. Pero nunca me he quedado satisfecho. No podemos olvidar que en el antiguo BUP, en 3º, los estudiantes leían la obra entera y se llegaba a comprender y valorar por qué se dice que es la primera novela moderna. Actualmente, con la LOE, en 1º de Bachillerato figura como obra de lectura obligatoria, aunque no toda la novela. No tengo la certeza de que se cumpla la ley en todos los centros de estudio y tampoco me preocupa ,ya que estamos hablando de forzar a leer un listado de obras que definitivamente van a alejar a los jóvenes de la gran literatura. El placer de la lectura difícilmente puede transmitirse. Todos los profesores conocemos páginas web donde encontrar resumidos todos los capítulos del Quijote que en la mayoría de los casos sustituyen a la verdadera lectura. El camino tiene que ser otro y es urgente encontrarlo.
-La segunda parte de la pregunta alude a mi etapa de formación como estudiante. En mi bachillerato tengo que decir que nunca leímos un libro con el objetivo de ser posteriormente examinados de él. Los contenidos literarios de mi generación iban encaminados a superar las reválidas. Listas interminables de nombres, rasgos y títulos pero no tuvimos literatura de verdad. Solo clases magistrales. En la Universidad cambió el planteamiento pero solo para los que nos dirigimos a las Facultades de Filología. A veces para peor. Por ejemplo. ¿Alguien puede defender que a unos estudiantes de 19 años se les puede exigir el estudio obligatorio de un libro escrito por su propio profesor , sobre El Quijote, y desarrollar el contenido de uno de sus capítulos de memoria en un examen? ¿ Qué pretendía otra de las preguntas que completaba la anterior para que escribiera todo lo que sabía sobre las mujeres del Quijote?

-Durante estas últimas semanas está vostede dando un ciclo de charlas no Forum Metropolitano sobre a magna obra cervantina, e dentro da metodoloxía empregada, un papel nuclear o desempeñan os textos. Díganos, por favor, que pasaxes do Quijote escolleu para o público adulto.

-Tengo que decir antes de nada que mis alumnos actuales son distintos a los del bachillerato tanto en edad como en un factor fundamental: se matriculan voluntariamente y si no les gusta pueden dejarlo. Para el profesor es un reto extraordinario porque se acabaron los alumnos cautivos . La metodología ha dado un vuelco extraordinario. Lo primero que hay que hacer es motivarlos seleccionando pasajes que puedan ser leídos e interpretados con los ojos de hoy. Tiene que parecer un libro actual. Los abusos, la corrupción económica y política, los fundamentalismos ideológicos y religiosos, la discriminación de la mujer en muchos ámbitos y sociedades, etc., están reflejados en muchos pasajes del libro. El profesor tiene que plantearse la clase como un descubrimiento.
No nos olvidemos de lo que decía Borges sobre la finalidad de la literatura:  yo creo que la literatura tiene un fin, digamos eterno, que es el de conmover, el de emocionar... y que si no se cumple con ese fin, entonces solo puede interesar a los historiadores de la literatura, personas que en general se reducen a escribir libros demasiados parecidos a la guía de teléfonos, ¿no?, o al censo, es decir, catálogos de autores”. (Jorge Luis Borges. A./Z. Madrid:Siruela,1991 ).
Estamos ante un bestseller y ante el reto de demostrar con textos y análisis adecuados que los superventas de hoy van a durar poco, que acaban siendo destruidos por las editoriales por no tener espacio para almacenarlos y que, en cualquier caso, no van a existir dentro de 400 años.
Para apoyar lo anteriormente citado hemos realizado una selección de las frases más famosas del libro para que puedan localizarlas dentro de los capítulos a los que pertenecen y comentarlas en el contexto actual en que vivimos.
Otra parte del curso , combinada con la anterior y también como apoyo, es utilizar  los abundantes medios audiovisuales a nuestro alcance que se han basado en El Quijote. Por ejemplo: Selecciones de algunas versiones cinematográficas significativas , incluyendo las de  dibujos animados realizadas hace años, series de televisión, etc. No puede faltar algún musical ,como el de Peter O’Toole y Sofía Loren (Man of La Mancha, 1972) o la más reciente de Paloma San Basilio. La versión teatral de José Sacristán (Yo soy Don Quijote) es un excelente ejercicio de interpretación. Pero mi favorita para este curso es la del grupo Ron Lalá, al que tuvimos el placer de ver en A Coruña en Octubre de 2004. Esta colaboración con la Compañía Nacional de Teatro Clásico es de lo mejor que se ha visto en muchos años.
Todo esto lo disfrutan y agradecen los alumnos así como la lectura a través de las versiones electrónicas existentes, siendo la más espectacular la del Texto interactivo de la Biblioteca Nacional de España.

-Vaiamos á orixe:  sabemos cando foi bautizado Miguel de Cervantes Saavedra, sabemos que no bautizo había un amigo dos país, un tal Vázquez de apelido tan galego, sabemos o día exacto do seu matrimonio, o día do falecemento, pero sabemos con exactitude o día en que naceu?

-No. La fecha que venimos manejando es la del 29 de septiembre, día de San Miguel, lo que podría encajar con la costumbre ancestral de poner el nombre del santoral del día al recién nacido . Pero no hay documentos inequívocos. Sí los hay del acta bautismal, con fecha de 9 de octubre, unos días después.


(Pía bautismal, en parte reconstruída, onde foi bautizado Cervantes, estaba na igrexa de santa María, en Alcalá de Henares)

-Miguel, polo que  temos lido, era guapo, bo mozo, valente, quizais colérico, non desprezaba a fama -máis ben a buscaba-, consciente cara o final da súa vida de quen era e do que valía literariamente, foi amado polo seu mestre, López de Hoyos, foi amado polas mulleres, pero faltoulle algo, así e todo. Ou non?

-Efectivamente. Su biografía es apasionante. Aunque la literatura no debería ser una relación biobibliográfica de nuestros autores creo que hay que hacer excepciones cuando de aquella se materializan ciertos datos biográficos que ayudan a entender su obra o que no se entendería sin ellos. Cómo entender El Quijote sin explicar quién fue López de Hoyos , maestro de Cervantes y uno de los erasmistas militantes de la época. Nuestros alumnos tiene que saber que la Contrarreforma con el apoyo de Felipe II prohibió los libros de Erasmo so pena de prisión y aun de muerte, que a los estudiantes españoles que estaban fuera de España se les dio un plazo de unos meses para regresar a España so pena de perder la nacionalidad española. A Cervantes le faltó vivir en un país de otra naturaleza aunque no olvidemos que la chispa que genera la gestación de El Quijote surge en medio de esas dificultades, es más ,cuando estaba en la cárcel. La obra surge como un desengaño vital. Le faltó el apoyo de las autoridades, de su país. Los alumnos tienen que saber que Cervantes, entre otros muchos, fue hecho prisionero en Argel y que a no ser por una ONG de la época, los frailes trinitarios que recogían dinero por España para pagar rescates, quizá hubiera muerto allí y no existiría la novela. Tienen que poder relacionarlo con la piratería actual sin olvidar que una flota de la armada española anda por las costas de Somalia para evitar estos actos.

-Conta Herrero Miguel no prólogo á edición para a editorial Ramón Sopena do 57 que foron os británicos os que despertaron a curiosidade europea polo Quijote, conta do interese que tiña a raíña  Carolina de Inglaterra por saber da biografía de Miguel de Cervantes, e así xorde o encargo de facela, e isto cen anos despois de morto o autor. Aquí parece que o desinterese neses cen anos foi absoluto. Agora estamos a piques de saber a ciencia certa onde está o nicho cos restos mortais e o interese ou é turístico-crematístico, ou é  para facer chacotas e chistes pola Internet. Ou esa impresión teño eu, canto menos. Quixeramos saber a súa opinión ao respecto.

-Por lo que hemos podido leer los restos de Cervantes no van a poder ser sometidos a pruebas científicas por razones obvias con la seguridad de acertar al cien por cien. Estamos refiriéndonos a la prueba de mayor valor, la del ADN. Tanto el equipo de 36 forenses como su director, Francisco Etxeberría, antropólogo forense que participó en las identificaciones de Lasa y Zabala, Víctor Jara y Salvador Allende, se han mostrado bastante prudentes, soportando presiones políticas para dar una solución favorable al caso. Los restos de Cervantes y los de su esposa , junto con los de otras personas, fueron trasladados de sitio en el siglo XVIII por motivos de las obras que se hicieron en el viejo convento donde se encontraban. Hay que resaltar el hallazgo de un osario producto de aquel traslado y es fácil probar que en él , junto con los restos de 16 personas, estarán los de Cervantes. Se podrían cotejar con los de una hija natural que tuvo, Isabel de Saavedra, con la actriz Ana Franco y que parece ser que también estarían allí. Pero ese proceso de investigación sería una locura como también lo sería cotejar el ADN con el panteón de los Saavedra en la catedral de Lugo. Hay otros restos de una hermana suya, Luisa, enterrada en un convento de Alcalá de Henares pero en un osario con los de más de doscientas monjas. Sería algo esperpéntico seguir con las pesquisas. Va a resultar algo quijotesco que basándonos en 6 dientes, los dos impactos de arcabuz en el esternón que recibió en la batalla de Lepanto y su lesión en la mano  se vaya a construir un túmulo que al propio Cervantes podría haberle espantado (recordemos el soneto que escribió al de Felipe II), después de haber muerto en la indigencia. Solo puedo entenderlo desde el punto de vista comercial ,ya que habría muchas visitas y generaría ingresos importantes. Habría un tirón del turismo evidente, una continua peregrinación, pero no aportaría nada al conocimiento y lectura de su obra. Nosotros sabemos que está allí pero no creo que sea importante separar los restos de sus huesos.

-Se houbese que valorar unha das dúas partes en que se divide o libro, con respecto á outra, cal estima vostede superior? 

-Posiblemente me quedaría con la segunda, pero con matices. A veces da la sensación de que son como dos novelas distintas, incluso fueron publicadas con nombres diferentes, El ingenioso hidalgo para la 1ª parte y El ingenioso caballero para la 2ª. La génesis de la primera parte, por lo menos hasta el capítulo 8 , es decir, la primera salida, muestra inequívocamente que Cervantes estaba escribiendo una novela que recordaba algo a aquellas novelas ejemplares, cortas, que tanta fama le iban a proporcionar. Además va solo, no existe su inseparable compañero Sancho. Lo inventa después, quizás para tener con quien hablar, dando así al hallazgo más relevante de la novela moderna, el diálogo. El mismo Cervantes se dio cuenta de que ciertas críticas acertaban cuando le echaban en cara que la aparición de tantas novelas intercaladas en la primera parte podían distraer la atención de los lectores y afectar a la unidad de la obra. En la segunda parte renuncia a esa interpolación y la novela gana en la construcción de la historia y en la caracterización de los personajes. Además a los lectores nos gusta que un personaje que ha hecho de la utopía su bandera reciba menos palos y se le reconozcan algunos méritos, aunque estén amañados. Los duques lo tratan como a un verdadero caballero andante y Sancho ,al fin, es nombrado gobernador de su ínsula. En cualquier caso Cervantes incrementa en la 2ª parte las cualidades positivas de D.Quijote y Sancho. Y no podemos olvidar que si en la primera parte D.Quijote veía la realidad transformada por su quimera caballeresca, en la segunda , a no ser en algún caso excepcional, ve la realidad tal como es. La segunda parte es una novela mucho más perfecta.

-Cando eu estudei bacharelato non só tiñamos que ler o libro por completo, tiñamos tamén que examinarnos  e demostrar pormenorizadamente que o tiñamos ben lido, relembro de facer coa miña amiga da alma longas listaxes de nomes e contextos… Agora cústalles aos nosos alumnos ler tan sequera unha das partes. Onde está o punto xusto e preciso?

- Como ya dije anteriormente, no todos los centros de enseñanza siguieron los mismos criterios a la hora de incluir esta novela como lectura obligatoria. A mí ni me lo impusieron ni me lo recomendaron. Solo recuerdo que para las pruebas de ingreso al Bachillerato con 9 o 10 años hacíamos dictados del libro y no se permitían faltas de ortografía. Un auténtico disparate, entre otras cosas porque en tiempos de Cervantes no existía ninguna normativa ortográfica, que por otra parte no aparecerían hasta el siglo XVIII. Solo existía la Gramática de Nebrija, de 1492, y no era normativa sino descriptiva. Durante mucho tiempo me costó escribir arriero  sin h porque en nuestros dictados aparecía en varias ocasiones así.
Desde luego con la LOMCE no se  va a arreglar nada, solo va a empeorar las cosas. Cuando en 1º de la ESO haya que administrarles a los estudiantes desde septiembre de este año los contenidos desde la Edad Media y sus correspondientes textos literarios nos encontraremos ante un enorme retroceso. Le van a dar la espalda a la literatura. Como además va a haber una reválida volverán esos listados de datos para ser memorizados por los alumnos. Si hay que utilizar versiones adaptadas o recortadas no nos debemos rasgar las vestiduras. Incluso el profesorado podría hacer una buena selección de capítulos , con cierta unidad, para ver si prende la curiosidad por el medio . También la calidad de un solomillo de buey es algo que nadie discute , es una delicatesen ,pero nadie se lo ofrecería a un niño pequeño sin dientes firmes a no ser que lo incorporara a un puré. Hay que darle a cada alumno aquello para lo que está preparado en ese momento. Si lo forzamos habremos perdido un lector para siempre.

-Rematamos xa, señor Couto. Diría vostede que Cervantes crea ex nihil  -quere decirse, da nada,  a partir case de cero, a pulso, nun esforzo creativo único- o seu personaxe principal, don Quijote?
  1. -No, creo que no. Hay unos antecedentes sobradamente conocidos por los estudiosos, como las referencias a Sachetti, novelista de la segunda mitad del siglo XIV, El entremés de los romances y a todas las alusiones a las novelas de caballerías que monopolizaban las lecturas y los gustos de la época. Don Quijote existe porque hubo muchos caballeros parecidos a él en múltiples novelas anteriores, Amadís de Gaula, Tirant lo Blanc, El caballero Cifar, etc. Toda la cultura de los libros de caballería está presente en Cervantes. Pero Cervantes partiendo de esa patrimonio hace una genialidad al alcance de muy pocos escritores, darle vida a sus personajes, integrarlos en la sociedad de su época, hacerlos hablar como se hacía antes, elevar la parodia a lo sublime, conseguir que su personaje central sea objeto de burlas por defender un programa lleno de utopías y sin esperar recompensa, salvo el agradecimiento. Ha creado un personaje redondo, vivo, que va cambiando, se va sanchificando mientras que su oponente se va quijotizando. Los estudios sobre la novela de Salvador de Madariaga son concluyentes. Cervantes pone en boca de D.Quijote un discurso progresista y moderno, especialmente al hablar de la libertad (véase el episodio de los galeotes), al hablar de la mujer (véase el vídeo en el que interviene la profesora Alicia Mariño sobre este tema en el Centro Virtual Cervantes ), y ya no digamos los consejos que da a Sancho sobre el arte de gobernar (véanse los programas electorales de algunos partidos en la actualidad o las tertulias televisivas sobre lo que nos transmiten sobre dicho acto de gobernar). No hace falta recordarles a nuestros alumnos , seguro que grandes y apasionados amadores que , como decía Jacinto Benavente, El amor es como Don Quijote, cuando recobra el juicio es que está para morir”.
Y permítaseme terminar con otra cita extraída del propio libro: "La libertad, Sancho, es uno de los más preciosos dones que a los hombres dieron los cielos; con ella no pueden igualarse los tesoros que encierra la tierra ni el mar encubre; por la libertad, así como por la honra se puede y debe aventurar la vida, y, por el contrario, el cautiverio es el mayor mal que puede venir a los hombres".
(Parte 2, Capítulo 58).

-Mil grazas pola súa xentileza e dispoñibilidade para connosco. Desexámoslle desde aquí longos e pracenteiros anos de fructíferas lecturas.

(Peter O' Toole nunha imaxe da película Man od La Mancha de 1972)

martes, 21 de abril de 2015

LENDO A

LENDO A CERVANTES (II)



Cervantes debeu participar na caza do xabaril. Para el é un nobre exercicio e compárao co da guerra. Eran outros tempos sen dúbida (e el, Miguel, brillou con luz propia na etapa guerreira de xuventude). E porén, todos lle debemos moito á caza: desde Altamira, pasando polos frisos romanos, pola arte románica en pedra (pensade e visitade unha vez máis a igrexa de san Francisco en Betanzos, para apreciar a beleza do sartego do señor da casa dos Andrade, que ten como animal totémico o porco bravo ou xabaril), a cerámica, a pintura, e por suposto, a mitoloxía. Se Artur se reencarna en corvo, Merlín transmútase nun xabaril. Poderoso animal.

 (Escena mitolóxica grega da caza do lexendario  xabaril de Calidón, cuxa pel se gardaba no templo de Atenea Alea no territorio espartano de Texea)

Diciamos onte que vos contariamos o que investigaron os cazatesouros (entre os que me inclúo, co voso permiso). Contáronlle a Juan Andrés Justo Armesto parentes de seu do concello de Páramo, Lugo (recordemos a Fole e a súa Terra Brava) isto que segue:


“Caza do xabaril (caza maior).

A seguridade é o máis importante cando se dispoñen os cazadores a facer unha batida de xabaril. Hai que levar sempre chaleco reflectante. Non moverse do lugar asinado a cada un. Cando se asina un lugar para estar cada membro da cuadrilla, non se poden mover del, pois calquera outra posición pode confundir os compañeiros e disparar pensando que se trata do xabaril.

A licencia: é obrigatorio ter licencia para poder cazar xabaril. É un documento oficial que se consegue despois de pasar psicotécnico e varios requisitos.

Períodos de caza do xabaril: Todo o ano por danos nas terras de cultivo, preto das casas, etc..  En xaneiro e metade de febreiro (aínda que son variables). Na metade de agosto ata decembro (variables). Respéctanse as femias do xabaril que esteñan preñadas (que van ter xabatos).

Os cazadores cando van facer unha batida:

Van acompañados de cans xa adestrados que saben que a súa tarefa é sacar o xabaril do escondite, estes cans levan dende os tres meses uns micro chips para telos identificados.

Levan as armas correspondentes con balas (non poden levar metralla de caza menor).

Na caza maior como é o caso do xabaril, hai precintos e só se pode cazar un número limitado de cada vez.

En moitos restaurantes cociñan a carne do xabaril procedente da caza (sempre legal)”. 


Moi ben, se realmente se cumprise así coa lei en todos os casos... Preguntámoslle no Club de Lectura de hoxe martes 21 que significa iso dos precintos. Son coma marcas que se lle espeta nun lugar visible ao xabaril, unha vez cazado.

Isto sería a historia interminable porque tamén se caza no país de Deza, en Valdeorras... Pero seleccionemos un par de casos máis. Tócalle agora á nosa colega e amiga a profesora Rosa Fernández Salmonte:


“Uns meus amigos tiñan parentes que cazaban –de sempre, de toda a vida, eran pequenos os meus fillos, ata hai uns vinte anos- o xabaril a coitelo (a cuchillo), cazaban en Mingorria, a uns 10 quilómetros de Ávila. Cazaban a jauría. Tiñan entre 12 e 20 cans esfameados, esfameados e feros... se cadra tíñanos tantos días sen comer... Lanzábanos contra o xabaril, acantoábano fóra do tobo, e había veces en que o animal mataba algún que outro can... e nesas entraban os homes, o coitelo na man –coitelo de monte-  e rematábano, entraban a matar. Onde? Eran fincas privadas... Preto de Ávila. Amigos meus. Que conste que hoxe, a min persoalmente, estes costumes parécenme crueis, moi crueis... É coma a caza do raposo en Inglaterra, cousas que pasaron á historia. Ah!, logo na cociña da casa a nai desollaba (esfolaba) o xabaril, e todos axudaban a facer os chourizos (previo control da triquina). Debo aclarar que se mesturaba, para facer os chourizos, a carne do xabaril con touciño de porco porque esa carne é moi seca, así co touciño era máis jugosa”.


(A caza do xabaril en terras de Arzúa, santo Estevo, aló polos anos corenta; as fotos son unha xentileza de Rosa Fernández Salmonte e da súa filla Elena Miranda)


Non é mala estampa. Digna dunha comedia bárbara valleinclanesca.

 (Tessera de hospitalidade en forma de xabaril. É unha reprodución en cobre da orixinal atopada en Uxama Argaela, actual Burgo de Osma, provincia de Soria, territorio comunmente chamado celtibérico)


Remato: outro meu coñecido, contertuliano dos xoves, dime:


“Na miña terra –Aragón: Albarracín-, os meus tíos avós cazaban o xabaril noutrora, pero eu recórdoo ben, non me gustaba moito a min a caza, cazaban cun método pouco legal mais efectivo: levaban un bidón de gasoil, furaban algo na terra, deitaban o líquido e alí viñan envorcarse os xabarís, porque claro, esa mestura de gasoil e terra éralles boa para desinfectarse, desparasitarse... E daquela, pimba!, disparaban os cazadores e mataban os que querían...”


Non nos iremos sen ter unha lembranza de nenos: recordades o Xabaril-Club da TVG? Os meus alumnos de segundo de bacharelato si que relembran ese magnífico programa, con debuxos de Miguelanxo Prado, con aquela espléndida música... Hai que pedirlle a Pepe Mondelo que nola traia de novo... Herdeiros da Crus, por exemplo.

Que tempos! E todo grazas a Miguel de Cervantes Saavedra. Gloria a el, el estea na gloria.

 (Kálathos decorado con xabarís, de La Guardia (Alcorisa, Teruel), está no Museo de Teruel. Pertence á esfera cultural dos íberos; a foto está tomada do libro de B. Collado Hinarejos, Los íberos y su mundo)