sábado, 27 de xuño de 2015

Biografías Lectoras (XII): Agustín Fernández Paz

  1. Cal foi o primeiro libro en galego que liches?
Máis ca do primeiro que lin, tería que falar do primeiro que escoitei. Foi cando eu tiña oito anos. Unha tarde, o meu pai chegou á casa con dous libros nas mans. Sentada a familia enteira á mesa da cociña, papá amosounos a marabilla que traía: dous libros escritos en galego, Merlín e familia e Á lus do candil, un préstamo dun encadernador do que era moi amigo. O meu pai leunos algunhas páxinas en voz alta, que escoitamos cunha emoción semellante á do primeiro europeo que viu cisnes negros en terras australianas. Había libros de verdade escritos en galego!
Deses títulos, que estiveron varios días na casa, lin pola miña conta algúns dos relatos de Ánxel Fole. Esa foi a miña primeira lectura en galego.
O primeiro libro completo tardei ben máis tempo en lelo. Foi Cantares gallegos, sendo eu xa adolescente, nunha edición perdida na biblioteca da Universidade Laboral de Xixón. A gran Rosalía, sen intermediarios, desvelándome o seu xenio e sinalándome o camiño!
  1. E en castelán?
Se non conto a grande cantidade de tebeos que lin, tanto de humor como de aventuras, o primeiro libro que lembro ler enteiro foi La isla misteriosa, de Jules Verne. Formaba parte da reducida "biblioteca" do meu pai, un lector voraz. Foi el quen me meteu as ganas de lelo, contándome entusiasmado o que ía encontrar nel. Desde aquela primeira lectura, é un libro mítico para min, ao que volvo cada certo tempo.
  1. Un libro que fose especialmente importante na túa vida?
É difícil limitarse a un só título, mais non teño dúbida: Punto cero, de José Ángel Valente. Foi un libro que merquei na Coruña, na libraría Ágora. Era o ano 1972, acababa de publicarse. Nel Valente reunía toda a poesía que publicara ata aquel momento.
Foi estraño o que me sucedeu con ese libro, que lin e relín ata acabar sabendo de memoria a maioría dos poemas. Sentíame reflectido neles, alí estaban as palabras que explicaban a miña concepción da vida. Sigo volvendo a el, así como aos libros que Valente publicou posteriormente. Valente é, sen dúbida, o poeta da miña vida.
  1. Que libro che prestaría ler agora en galego?
Algúns que aínda non existen, mais que poderían existir. Coma tal, un novo libro de relatos de Méndez Ferrín. Ou unha novela inédita de Blanco Amor, escrita nos meses derradeiros da súa vida. E, xaora, os libros que Cunqueiro declarou estar a piques de rematar , aínda que nunca chegou a escribilos.
  1. E en castelán?
Encantaríame que se descubrise unha novela inédita de Juan Rulfo, aínda máis fermosa ca o seu Pedro Páramo.
  1. Cal pensas que podía ser un libro que lle gustaría ler á xente nova?
Hai tantos! O listado podería ser interminable. Ademais, pola miña experiencia, sei que un título que a alguén lle parece marabilloso pode non gustarlle a outro. Non todos mozos teñen os mesmos gustos nin o mesmo nivel de lectura.
Citemos algúns títulos: Narración de Arthur Gordon Pym, de Edgar Allan Poe; unha selección dos contos de Julio Cortázar; Arnoia, Arnoia, de Méndez Ferrín; A metamorfose, de Franz Kafka; As uvas da ira, de John Steimbeck...
  1. Algún título para agasallar a un amigo ou amiga?
Se é amiga ou amigo, seguro que xa leu moitos dos que eu agasallaría con gusto. Tería que buscar unha delicatessen, como Ardalén de Miguelanxo Prado. E, se xa o leu, a Antología de Spoon River, de Edgar Lee Masters ou os Crímenes ejemplares, de Max Aub.
  1. Que libro tés neste momento enriba da mesiña de noite ou no e-book?
Teño varios, non son persoa de ter un só. Estes días ando con Olympia Ring, 1934, de Xabier López; con American Noir, unha selección de relatos dos mellores autores do xénero negro en USA; e cos Días de Nevada, de Bernardo Atxaga.
  1. Que libro leva agardando moitos anos por ti?
Houbo un tempo en que non tiña cartos para libros, debía conformarme con velos nos andeis. Por algúns agardei anos, como Cartas a Felice, de Franz Kafka.
Agora é ao revés: hai títulos na miña biblioteca que non sei se chegarei a ler algún día. Tócalles agardar.
  1. Houbo algún textos ou autores que che quedasen na memoria para sempre?
Xaora que houbo! Son eses libros, ou eses autores, que te marcan, sabes que xa nunca os esquecerás. Velaquí algúns: Follas novas, de Rosalía de Castro; Rayuela, de Julio Cortázar; todo Franz Kafka; Arraianos, de Méndez Ferrín; todo José Ángel Valente; varias novelas de Roald Dahl; boa parte dos relatos de H. P. Lovecraft; Merlín e familia, de Álvaro Cunqueiro; os álbums de Miguelanxo Prado; a poesía de Wislawa Szymborska; varias novelas de Robert Louis Stevenson...
  1. Uns versos dun dos teus poemas favoritos?
O poema chámase "Sé tú mi límite", pertence ao libro La memoria y los signos, de José Ángel Valente. Velaquí os primeiros versos:

Tu cuerpo puede

llenar mi vida,

como puede tu risa

volar el muro opaco

de la tristeza.

Una sola palabra tuya quiebra

la ciega soledad en mil pedazos.

(...)

Agustín Fernández Paz, escritor
(Sección Coordinada por Xosé P. Mondelo)

Biografías Lectoras (XI): Pilar Pallarés



1- Non lembro cal foi o primeiro exactamente. Entre os primeiros, Os vellos non deben de namorarse, O Catecismo do labrego de Lamas Carvajal, A esmorga, Elipsis e outras sombras de Ferrín, a poesía de Rosalía.


2- Un dos primeiros foi La busca, de Baroja. Cando era unha cría fixen unha noveliña imitándoa.


3- Impactoume Los miedos, de Blanco Amor, que comprei nunha Feira do Libro e que el me asinou, despois de me advertir de que quizais era demasiado nova para o ler. E marcoume A montaña máxica, de Thomas Mann. Desde os doce anos, cada verán fracasaba na súa lectura, até que un ano fun capaz de lle meter dente.

Tamén me fascinaron na adolescencia Historias e invenciones de Félix Muriel, de Dieste, e a poesía de Neruda. E un pouco máis adiante Longa noite de pedra, de Celso Emilio Ferreiro.

4- Unha terceira novela de Begoña Caamaño, mais para iso tería que continuar entre nós. Desgrazadamente, non é así.


5- A poesía de Julio Llamazares, que xa teño pedida nunha libraría.


6- Para alguén de dezaseis ou dezasete anos, Xente ao lonxe, de Blanco Amor.


7- Muller de barro, de Joyce Carol Oates e Morgana en Esmelle, de Begoña Caamaño.


8- Unha soedade demasiado ruidosa, de Bohumil Hrabal, aínda que non está na mesa de noite, porque non gosto de ler no leito. Fíxeno obrigadamente en moitas convalecencias.

9- Paradiso, de Lezama Lima. Compreino hai moitísimos anos, mais está sen tocar.


1O- Pimentel e Sombra do aire na herba, todo Cunqueiro, Conrad e O corazón da escuridade, Djunna Barnes e O bosque da noite, Jean Rhys e Ancho mar dos Sargazos, Rosalía e El caballero de las botas azules, Melville e o seu Bartebly, e tamén Benito Cereno. Última fuxida a Harar, de Avilés de Taramancos, Madame Bovary, de Flaubert, Diario de una enfermera, de Isla Correyero, Laços de Família ou A Paixao Segundo G. H. de Clarice Lispector, Suite francesa, de Irene Nemirovsky. E moitos máis.

11- “Amante, no meu vaso aínda canta a sede” ( “Soedades da miña branca señor”, Dona do corpo delgado, Cunqueiro). Encantáballe a Manuel María.

Ou tamén: “Ollo nos cupos da família os nomes / dos visavós, dos vellos que me deron/ este corpo mortal que son agora./ Sinto os seus dedos antigos/ a percorrerme os ósos mentras aran...”. Forman parte dun poema marabilloso de Avilés de Taramancos, do seu libro póstumo Última fuxida a Harar.


Pilar Pallarés, poeta
(Sección Coordinada por Xosé P. Mondelo)

Biografías Lectoras (X): Yolanda Castaño

  1. Cal foi o primeiro libro en galego que liches?
Non me lembro ben… Mais, ben puido ser “Cantares Gallegos” de Rosalía.
  1. E en castelán?
Algún de Gloria Fuertes, autora que me apaixonou dende o primeiro momento e unha das culpables de que dende entón me lanzase a escribir poesía.
  1. Un libro que fose especialmente importante na túa vida?
Unha antoloxía poética de Alejandra Pizarnik.
  1. Que libro che prestaría ler agora en galego?
Unha antoloxía de poesía contemporánea última.
  1. E en castelán?
Unha antoloxía de nova poesía galega.
  1. Cal pensas que podía ser un libro que lle gustaría ler á xente nova?
Un que anunciasen pola televisión?
Hai moitos libros que á xente nova lle gustarían, o que precisan é a motivación para descubrilos, atrevérense a botarlles a man. Penso por exemplo nalgún de poesía de Lupe Gómez. E en poesía que non está nos libros: á xente nova gustaríalle se fosen a un espectáculo poético de “aldadolado”, por exemplo o último: “Sempre en Ibiza”.
  1. Algún título para agasallar a un amigo ou amiga?
Pedro Páramo” de Juan Rulfo, “El amante” de Marguerite Duras, “As entrañas horas” de Emma Couceiro, “Tara” de Elena Medel, “O lume branco” de Xosé Mª Álvarez Cáccamo.
  1. Que libro tés neste momento enriba da mesiña de noite ou no e-book?
oso, mamá, si?” de María Lado, “Ginza Samba” de Robert Pinsky (o único poeta vivo que saíu nos Simpsons) e “Flores de tierra dura” de mulleres poetas do sur da India.
  1. Que libro leva agardando moitos anos por ti?
O “Ulises” de James Joyce. E pode seguir agardando.
  1. Houbo algún textos ou autores que che quedasen na memoria para sempre?
Alejandra Pizarnik, Ferrín, Olga Novo.
  1. Uns versos dun dos teus poemas favoritos?
Sonó la musiquita de windows y amaneció” (Juan Andrés García Román).
En calquera outro momento poderíame lembrar de calquera outros.
Yolanda Castaño, poeta
(Sección Coordinada por Xosé P. Mondelo)

luns, 22 de xuño de 2015

OS OUTROS BLOGS



OS OUTROS BLOGS: LIBROS NA PEDRA.

A nosa amiga e ex profesora do Instituto, Mercedes Sampayo, foi quen nos dera a coñecer hai tempo o blog de Emilio Valadé, Paseante silencioso. Este día abrímolo e vimos que falaba dun tema que nos pareceu moi fermoso, o tema do espinario (documéntase xa na escultura helenística, trátase dun rapaz normalmente espido que está a arrincar unha espiña cravada no pé: dispoñible en http://emiliovalade.blogspot.com.es/2015/06/espinarios.html). Nesas páxinas ás que hoxe vos remito veredes, por certo, que aparecen canzorros dezaos (da igrexa de Ansemil, cunha imaxe de Virxe gótica marabillosa, na capela onde quixeron durmir o soño eterno os noutrora poderosos señores de Deza, malparados nas loitas contra a Mitra compostelá). Non deixa de ser unha curiosa coincidencia que falásemos hai pouco dos pecados capitais na arte románica. Hai estudosos que ven precisamente na representación románica dalgúns espinarios (co corpo moi flexionado, amosando as chamadas partes nobres ou partes pudendas) unha simbolización da luxuria (aínda que se un analiza as imaxes e as palabras de E. Valadé, tamén podía interpretar que o enfado do rapaciño coa espiña toque máis á ira ca á luxuria; e non esquezamos a posibilidade de ser a humilde espiña o contrapunto da soberbia, tal como escribe san Paulo na segunda carta aos corintios –espiña na carne, noutras traducións aguillón na carne).


Luxuria aparece de forma explícita, crúa, forte e pétrea, nos canzorros, capiteis e a modo de metopas da soberbia igrexa da Colexiata de Cervatos. Seguindo o camiño aberto por Valadé chegamos tamén aos foros de amigos do románico que, entre outras cousas, se preguntan onde máis se poden ver representacións románicas deste tipo. Se quixeramos pasear silenciosamente polo galego país de Deza, atoparemos canzorros con novas representacións da luxuria, na igrexa vella de Abades (onde os historiadores din que estivo na Idade Media a igrexa por excelencia de Trasdeza, Santa María de Trasdeza, aínda que hai quen di que puido estar no Castro do Cura, en Santa María de Cortegada, onde unha servidora fora cristianar o primoxénito). Se podo e me lembro este verán fágolle fotos e intégroas a posteriori.

(Vemos o espinario na parte inferior, sentado no chan; as fotos están tomadas da Internet)

Volvamos á cántabra Colexiata de Cervatos. Lemos: “En la cornisa que sostiene el modesto tejaroz que enmarca la portada encontramos, además de varias representaciones de carácter fálico; un músico tañendo un arpa, una monstruosa figura con cuerpo humano y cabeza simiesca, otro monstruo antropófago de enormes fauces devorando una figura, un personaje que parece autolesionarse mordiéndose la mano (...)” (en: http://www.arteguias.com/catedral/colegiatacervatos.htm). É dicir, vemos que o románico é unha especie de libro en pedra para as xentes que non sabían ler nos libros de pergameo e/ou papel (a Biblia dos ignaros): aí en Cervatos atopamos moi posiblemente a representación doutro pecado capital, a ira. Eses seres humanos autolesionándose correspóndense coa figuración clásica da ira. Mirade o que nos di dos condenados a causa da ira na Divina Comedia Il Dante (vv. 112-114, Canto sétimo, na tradución ao galego de Darío Xohán Cabana, na ed. da Xunta de Galicia do ano 1990): 

Pegábanse coa man, e non somentes,
Senón tamén con testa, peito e pes,
Arrincándose anacos cos seus dentes.
 
E, xa para rematar, seguindo o fío do espinario topamos nun novo blog con outro tema propio do románico: o dolio (a palabra vén ao dereito do latín, DOLIUM ‘vaso ou vasilla de barro para conter viño’, porque antes de descubrirse que era un instrumento de música, confundiuse cun barrilete de viño, e, xa que logo, representaría o borracho, a gula).
“Moi pouco se sabe sobre o dolio como instrumento. Foi descrito por Faustino Porras nun artigo da Revista de -Folklore no ano 2007 1 como un novo aerófono do románico. En Galicia achamos numerosas representacións deste instrumento: na provincia de Lugo aparecen nun canzorro da ermida de San Román (Lousada), noutro da capela do Pilar, na propia Catedral lucense, e un máis na igrexa de Santo Estevo de Atán (Ferreira de Pantón) en plena Ribeira Sacra. En Ourense achamos dolios representados en Santa Mariña de Esposende (Ribadavia), Santa Baia de Banga (O Carballiño) e San Tomé de Serantes, mentres que en Pontevedra aparecen na igrexa de Santiago de Bembrive (Vigo), en San Martiño de Moaña, e en San Pedro de Rebón (Moraña)” (Pablo Carpintero Arias, en: http://www.consellodacultura.gal/asg/instrumentos/os-aerofonos/dolio-cabazas/).


Que agradable sorpresa! Eis o noso compañeiro, o catedrático de música do noso Instituto, Faustino Porras, citado coma un dos primeiros en descubrir e rescatar o dolio do limbo do descoñecido! (case estou por cantar aquel tema de hai anos, la vida te da sorpresas, sorpresas te da la vida..., que todas sexan boas coma esta, meus queridos).
Pedímoslle ao noso prezado colega que nos ampliase a información. Aquí tedes, para ir facendo boca no verán (e por favor, os coruñeses debedes ir alucar os canzorros da igrexa de Santiago, veredes un dolio; di o prof. Porras que de doce dolios achados na arte peninsular, oito están en Galicia: hai que pedirlle agora á R. A. G. que integre esta voz).
ARTIGOS:
'Un nuevo aerófono del románico: el dolio’ (2007)
‘Crónica del descubrimiento, catalogación y reconstrucción del dolio, un antiguo aerófono del románico hispánico’  (2014)
REFERENCIAS:
https://m.flickr.com/#/photos/adfinem/sets/72157631018070244/

luns, 15 de xuño de 2015

LENDO A



LENDO A MANUEL CURROS ENRÍQUEZ

Agora imos falar algo de Manuel Curros Enríquez e de certos aspectos da súa obra. Curros é un autor moi vinculado á Coruña. Amouna, e foi amado por ela. Varias veces homenaxeado aquí, ademais: cando Murguía o coroa (o día 21 de outubro de 1904), cando a cidade o despide naquel enterro multitudinario camiño de san Amaro, cando a homenaxe nun acto conxunto do Concello da Coruña e mais a Real Academia Galega o 16 de setembro do 2001...

(Aquí vemos, entre outros, a Curros no centro e a Murguía á súa dereita; a foto está tomada do libro "A poesía galega de Manuel Curros Enríquez" de Elisardo López Varela)
 

En concreto, partiremos do fragmento da súa obra O divino sainete que figura no libro de texto que nos serve de guía no primeiro curso de bacharelato no Instituto. Con esa durísima pero sempre rica, sempre válida –penso no pecado da ambición desmesurada que segue caracterizando os homes próximos ás esferas do poder a día de hoxe- obra, despedímonos este ano da literatura nosa. Ata o ano que vén, deo volente.
Falar de O divino sainete é falar do Dante (sabiades que Dante é apócope de Durante, e xa que logo, supoño eu que de Durandarte?). Aínda que a maioría dos presentes oíran falar da Divina Comedia, ningún leu nin sequera unha pequena parte da grande e inmorrente obra. Hai varios puntos nos que quixen facer pé, quizais demasiados porque todo no cabe no saco. Pero si que procurei transmitirlles un símil valioso: hai temas que son coma o gran de mostaza da parábola de Marcos: sementas e nace unha árbore magnífica. No sur de Europa sementouse o amor cortés e as pólas da árbore chegaron a nós, á Coroa de Aragón, a Alemaña, a Sicilia e á Toscana: e as aves canoras que se pousan nesas pólas son dunha fermosura inigualable. A Dante primeiro moveuno o amor por Beatriz Portinari que simboliza o arquetipo puro, a beleza; e logo moveuno o amor á verdade, a xustiza, á democracia branca (en oposición ao partido negro, que á fin vence e o poeta é mandado ao exilio). A Curros tamén o move o amor ao arquetipo que traia a xustiza e igualdade aos parias (os galegos que falan galego e traballan como bois de sol a sol sen dereito a ningún ben social). Se Dante viaxa trazando círculos ascendentes, Curros sobe ao tren dos sete pecados capitais (o tren era acabado de chegar, era o motor ansiado de progreso). A maioría dos meus alumnos sabían da existencia dos sete pecados: malamente coñecían as 7 virtudes-antídoto. Son importantes estas nocións? Sono, si, para comprender a pintura europea (Brueghel, O Bosco), a arte románica, a literatura (Retablo de la avaricia, la lujuria..., de Valle-Inclán, por exemplo) e quizais tamén –e non menos importante- para coñecernos a nós mesmos.

 (A mesa dos sete pecados capitais, do Bosco, actualmente no Prado)

É moi curioso que no fragmento citado de Curros aparezan dous animais, o lobo e mais o tigre, que tamén aparecen na obra do Dante: simbolizan o tigre a ira, seguro; o lobo quizais redunde na fereza e na insaciabilidade... O que si está claro é que Manuel coñece moi ben a obra do italiano. Ao longo dos seus escritos lemos varias referencias que nos demostran que coñeceu en profundidade ao autor da Vita Nuova.

 (O Inferno: ilustración de Xosé Luis de Dios para "A Divina Comedia", na espléndida e merecidamente premiada tradución ao galego de Darío Xohán Cabana).

No fragmento analizado na aula aparecen os fauciosos. Ninguén sabía quen son. Son os carlistas, aos que Curros despreza e case diriamos que odia. El estivo de correspondente de guerra no 1875 en San Sebastián. Vaia final de século XIX tivo España! Guerras carlistas, guerras cantonais canda a república...Chegoulle ben. A carlistada deixa páxinas áureas na literatura escrita por fillos de Galicia. Valle dedícalle que nós saibaos tres novelas e unha sonata, a de inverno; Otero Pedrayo, amais de ocuparse de figuras e personaxes carlistas ao longo da súa triloxía esencial, dedícalle un artigo que vos aconsello que leades (“Algunhas lembranzas e notas da primeira guerra carlista na Galiza e do xefe tradicionalista Mateo Guillade”, de libre acceso na rede, no Boletín nº 39-32o da RAG) e unha obriña de teatro maxistral (A Estadea, dentro do seu Teatro de Máscaras), e a coruñesa Pardo Bazán constrúe algún conto redondiño arredor da figura do cura carlista, daqueles que agachaban as armas debaixo da pedra do altar (“Armamento”, en Contos do terruño, se non nos falla a memoria). As carlistas son guerras fraticidas, basicamente. Pregúntolles se saben a causa. Falamos da Lei Sálica (dos francos sálicos, das ribeiras dun río, o Salle) que impide herdar o trono ás mulleres, e da súa vinda a España da man dun Borbón. Debo relembrarlles que en occidente sempre houbo raíñas (desde a mítica Lupa a dona Tareixa de Portugal, dona Sancha –que une destinos con Fernando-, dona Urraca –cantada por Cabanillas, aquela que se entitula emperatriz de todos os galegos nunha doazón á igrexa de Lugo en 1107 ou 1108-,  dona Xoana –a filla do rei Enrique IV, chamada en documentos galego-portugueses a moi nobre e excelsa señora-, dona Sabela de Trastámara e dona  Xoana de Castela, a súa filla). Relembremos de paso a fascinación poderosa que a figura do fidalgo, do cabaleiro cortés carlista exerce tanto sobre Otero como sobre Valle-Inclán. Non así sobre Curros.
Na obra citada de Otero Pedrayo, xantan todos xuntos (uns e outros son inimigos no campo de batalla mais primos-curmáns na mesa e na familia) e de cando en vez atácanse de palabra: os anticarlistas son insultados así: Voltarianos!, e os carlistas contestan: Esterqueira para a Constitución! (=Merda pra a Constitución!, con perdón). Que tribais! Que pouco cambiamos... E porén, Curros cre firmemente no Progreso do ser humano. E nosoutros tamén. Que así sexa.
Mª Rosario Soto Arias.


 (O Paraíso: outra das felices ilustracións de Xosé Luis de Dios na citada edición na que brilla -ave canora naquela póla da árbore da que falamos no texto- o poeta chairego, Darío Xohán Cabana)