luns, 1 de xuño de 2015

Lendo a...



LENDO O DRAE (II)

Imos tratar hoxe a cuestión do xénero e deixamos para unha terceira vez (máis adiante, no verán) o relativo aos galeguismos.

Non creades que non son consciente de que este tema cansa a moitos, é aborrecido doutros e deixa indiferente a unha maioría. Grandes lingüistas escribiron verbo del (Bosque Muñoz, Fernández Pérez, Rodríguez Adrados –entre outros); ao seu lado case escuso dicir nada, se non fose por un par de razóns: unha, a cuestión non está cerrada (aínda hai desigualdades patentes, e xa sabemos –sen ánimo de dramatizar demasiado- en que desgrazada fin poden acabar as valoracións inadecuadas, pouco equitativas, dos aspectos que tocan o xénero), e dúas, algo varía o enfoque ao variar o emisor (unha servidora). Móvame, pois -e queira a Providencia que así sexa- o afán de mellora, de igualdade na medida do posible.

 (F. Rodríguez Adrados, académico, autor do artigo "Sexismo en el léxico" publicado polo ABC o 28 de abril de 1991)

Hai dúas facetas nas que unha análise neste sentido do dicionario académico pode incidir:

A) no plano digamos morfolóxico: a flexión. Un nivel onde os académicos non son de todo libres: o seu labor está fortemente condicionado polo uso, polo que se fala, e de feito, un podería pensar que o avance e riqueza actual dos córpora foi impulsado en certa medida pola necesidade de saber a ciencia máis ou menos certa que é o que se di, o que se fala realmente na nosa contorna. E aí a Academia non é omnipotente: por exemplo, hai unha serie bastante popular (6’6 de valoración en filmaffinity, mestura o cómico e o detectivesco), Castle, onde a co-protagonista, a inspectora Kate Beckett, ten unha xefa-policía co grao de capitá: nunca, subliño, nunca endexamais, os dobradores usan esa voz, capitana, sempre “Sí, mi capitán”, e non só iso, diríxense a ela dicindo “¡Sí, señor!”, o cal constitúe unha aberración que clama ao ceo. Teñen culpa os académicos? Máis ben a culpa ou a responsabilidade é  compartida, da sociedade, por non esixir dos entes públicos un maior control da linguaxe que chega a toda España nas canles televisivas.

B) no plano dos exemplos, libremente escolleitos polos redactores (e fixádevos que non engado “e redactoras”, porque son amiga de cultivar o principio de economía lingüística: credes que caio nunha especie de contradición?, non o vexo eu así, pero recordade por se acaso aquel refrán que di “a perfección fóra de nós”). 

 (A capitá da policía de Nova York na serie televisiva 'Castle')

Empezamos pola flexión. Citaba o prof. Casado na súa intervención na UdC do pasado 7 de maio, casos de palabras que flexionaron xenericamente: azafato, aeromozo, pizpireto, niñero... A ese listado podemos engadir (como novidade en relación coa 22ª edición): Pocero, ra. 1. Persona que fabrica o hace pozos. Este é un claro avance, un bo modelo de definición equitativa, deberían estendelo a máis casos, como: Soldador, ra.m y f. 1. Encargado de soldar (mellor: “Persona encargada de soldar”).

Hai, ademais, varios casos de cambio de etiquetación gramatical: no canto do antigo ‘com.’ (común, que facía alusión ao xénero gramatical dalgúns subs., como mártir e testigo, que de seu non son masculinos nin femininos), agora, na última edición, óptase por especificar ‘m. y f.’, cousa preferible na miña opinión (mal se entende que un subs., como cabo, sexa un nome masc. nunhas acepcións e común noutras, e así figuraba na 22ª ed.). Na 23ª figuran como ‘m. y f.’ Casos como: cabo; canciller; capitán, na.; endocrino, na.; jefe, fa.; mártir; piloto; presidente, ta.;  sargento; soldado.

É evidente que agora o feminino gaña visibilidade, no caso de capitán, na.; presidente, ta.; jefe, fa.; endocrino, na. , fronte á etiqueta com. engadida á forma masculina que aparecía en solitario.

Podemos esperar que algún día, igual que entrou no dicionario modisto (unha flexión innecesaria porque o sufixo –ista vale perfectamente para ambos xéneros, un caso bastante claro de dominio do masculino sobre o feminino, ou se preferides, do prestixio dos grandes señores da costura sobre as modistas de andar por casa... pero quen queira entender que entenda), entre por exemplo cancillera? Pregunto. Se escribimos en google La cancillera alemana atopamos 7840 concorrencias. Onde está o límite do uso, a fronteira ou a isoglosa que dá entrada ao DRAE? Boa pregunta.

Que formas masculinas tradicionais flexionen a un feminino despectivo ou negativo (marota, sargenta, formadas sobre maroto, sargento), non é algo que quede baixo o control da Academia: si lles podemos pedir que aumenten a presenza do feminino en casos como pedrero e cantero (flexionou, en troques, pizarrero, ra.). Sempre houbo mulleres traballando nas canteiras (podedes ver este artigo na prensa: http://www.lavozdegalicia.es/noticia/vigo/vigo/2015/03/15/as-canteiras-do-laton-da-borna/0003_201503V15C13996.htm).

Pasemos agora ao plano B) dos exemplos libremente escolleitos polo equipo redactor da 23ª edición do dicionario que nos ocupa. Verdadeiro punto débil da igualdade desexada. Non atopei nin un só caso (tampouco podo poñer a man no lume, pero asegúrovos que a mostraxe que fixen cubriu moitas páxinas...), nin un só caso, digo,  de feminino referida ás ciencias, á técnica, ao intelecto (salvo fabas contadas, como ¡Qué tía más lista! (s.v. TÍO,A), e xa vedes que aí lista é ambiguo). En cambio, mirade estes exemplos con masculino:

Concentrado en el estudio (s.v. CONCENTRADO), Me conectaron con un especialista (s.v. CONECTAR), En la expedición se incluyen varios científicos (s. v. CIENTÍFICO, CA.), Conferencia de científicos sobre el cambio climático (s.v. CONFERENCIA), Es un especialista en su materia (s.v. MATERIA), Hemos avisado a los técnicos... (s.v. SEGURO), Esta Facultad ha sido siempre una buena cantera de investigadores (s.v. CANTERA), El detective resolvió el caso (s.v. RESOLVER), Un profesor muy didáctico (s. v. DIDÁCTICO, CA.). Etc.

Realmente nada impide que de vez en cando se equilibre a balanza (é importante que se equilibre esa balanza: este día na presentación da unidade didáctica en honra da doutora María Wonenburger no noso instituto, relembraba o señor vicepresidente da Xunta que as estatísticas cantan: só un 15% de mulleres optan por carreiras técnico-científicas, /VS/ 40% dos homes, e posicionábase pola necesidade de equilibrar tendencias) con exemplos de innovadoras investigadoras ou ingenieras, científicas, brillantes matemáticas, metafísicas ou informáticas.

Hai algún exemplo en que a muller brilla na arte: Su mentora lo inició en el arte desde muy pequeño (s. v. INICIAR), pero os casos a favor do masculino tamén son aquí dominantes: Aquella novela lo consagró como gran escritor (s.v. CONSAGRAR), Es un artista como la copa de un pino (s.v. COPA), Es un literato, no así como quiera, sino de los más sobresalientes de España (s.v. QUERER), Los cantos del poeta (s.v. CANTO), Un actor con muchas tablas (s.v. TABLA). Etc.

Veñamos á esfera do poder. Atopei un exemplo en feminino: Señora Presidenta (s.v. SEÑOR, RA.) fronte a todos estes en masculino: Mandamos a nuestros presidentes y oidores que... (s.v. COMO), El presidente firmó al calce (s.v. CALCE), El ministro puso el conforme (s.v. CONFORME), Se hizo dueño del cotarro en poco tiempo (s.v. COTARRO), Juan es hombre de representación en Madrid (= ben considerado socialmente, s.v. REPRESENTACIÓN), El alcalde resaltó la importancia del proyecto (s. v. RESALTAR), El juez resolvió a su favor (s.v. RESOLVER), Sacar alcalde (s.v. SACAR).

 (A matemática coruñesa María Wonenburger: estudou o bacharelato no noso Instituto, Coruña hónraa dándolle o seu nome a unha rúa)


Podedes estar pensando pero Charo, os exemplos en masculino valerían tamén para as mulleres... Claro que valerían. Esa é a cuestión. Valen? Pois que consten. Porque o que é innegable é que á hora da verdade, os exemplos en feminino, que os hai, son ou anódinos ou son canto menos cuestionables. Vouvos poñer unha decena de exemplos:

Atraía a las mujeres por su valentía y por su romanticismo (s.v. ROMANTICISMO: e non podían as mulleres seren atraídas pola capacidade pensante? E, sobre todo,  non podía ser o enfoque máis activo a favor da muller, seren eles os atraídos pola intelixencia delas?).

 Ella me quitó el ir a paseo (s.v. QUITAR: preguntámonos por que, que mala e caprichosa esta muller..., se inda fose La médica me quitó...).

 La cuesta me ha dejado hecha papilla (s.v. PAPILLA: non ten nada de malo cansar, evidentemente, pero si redundar nos eternos tópicos clasificatorios: o home forte, a muller feble).

Reposó su mirada en ella (s.v. REPOSAR; muller obxecto: suxeito pasivo).

 Enfermedades de transmisión maternofilial (s. v. MATERNOFILIAL: hai varias posibilidades positivas no lugar de enfermidades, palabra inequivocamente neg.: legado, herdanza, xens).

Cuidan la salud del feto y de la madre (s.v. MADRE: reproduce vellos esquemas: hai que protexer a muller como ser débil, inferior, suxeita á todo tipo de “proteccións”: enfoque pasivo de novo: a muller necesita ser coidada).

 Anda, querida, no le des más vueltas (s.v. QUERIDO; é un ex. bastante paternalista, a muller obxecto do consello é susceptible de ser xulgada como pesada; que traballo custaba poñer un exemplo do tipoAnda, querida, no lo había pensado yo así", “Caray, querida, qué buena idea has tenido”).

La enfermedad la condicionó en su vida posterior (s. c. CONDICIONAR: muller débil, enfermiza)

No la vi bien, pero estaba como cansada (s.v. COMO) (que perrencha con pintarnos débiles e enfermizas...)

Obedece a tu madre y no contestes (s.v. CONTESTAR: cuestiónase a autoridade da muller).

Non sigo, pero podería. Quedan na man os casos de nomes propios, do tipo: Alejandro Magno no conoció la derrota (s. v. CONOCER), La riqueza matérica de la pintura de Rembrandt (s.v. MATÉRICO, CA.), Según Aristóteles (s.v. SEGÚN), El papel de Segismundo (s.v. PAPEL), Los diarios de Jovellanos (s.v. DIARIO), Un relato calcado de un cuento de Clarín (s.v. CALCAR), etc.  Non atopei un só caso deste tipo con nome de muller, e ben sabe Deus que hai mulleres que deixaron pegada indeleble na historia da humanidade. Como conclusión: todo é mellorable, e os exemplos con personaxes femininos do dicionario da RAE tamén.

(Mª Rosario Soto Arias).










Ningún comentario:

Publicar un comentario