CORUÑA

ELVIÑA

(Elviña estaba programado: queda pendente a nosa pequena homenaxe a Xavier Docampo: atope amorosa e leviá a terra, descanse en paz).

 (A nova visibilidade)

Coñeceredes, sen dúbida, libros ou películas que levan no título a palabra retorno... (Retorno a Brideshead, de Arthur Evelyn St. John Waugh, publicado en 1945, do que hai película; Retorno a Tagen Ata, do noso prezado Xosé Luís Méndez Ferrín, publicado en 1971, ou Retorno a Hansala, a película do 2008 dirixida por Chus Gutiérrez). Esa é a palabra e ese é o concepto inicial, abondo poderoso: volvemos a Elviña. Coa familia, amigos, e expertos. Miña irmá levounos da man co verbo aceso, a información fresca e vigorosa, co facho da esperanza incuestionable, moi vivo. Ela non pode relembrar, porque era moi meniña, aqueles paseos coa nosa avoa coruñesa, a avoa Pura –e todos os netos e amiguiños da man, coma a galiña cos pitos de ouro prototípicos dun castro galaico- por aquel lugar da infancia, desaparecido nun 80%. “Veña rapaces, imos ver os tesouros de Elviña”. Mostrábanos onde fora a batalla contra os franceses, mostrábanos onde viviran os ancestros e deixábanos clariño que alí había tesouros, ocultos, pero estar estaban... Logo algúns de nós soñabamos na noite formas inconcretas e marabillosas, cousas bonitas, brillantes gardadas na terra.

 (O camiño que leva a Bergantiños, camiño paseado polo inesquecible Luís Monteagudo, que en gloria estea)

Volvín cos alumnos varias veces (gardo un vídeo-homenaxe a Elviña e mais á profesora que as levou,  coma un dos mellores tesouros: desde aquí e para sempre o meu amor por vós, rapazas daquel inesquecible club de lectura). Deo volente, volverei máis veces e con sorte, verán os nosos ollos feito realidade o proxecto do ínclito coruñés (a quen este blog inda lle debe unha homenaxe pequena e exclusiva) Luís Monteagudo, un parque temático digno de Brigantium, digno da nosa urbe atlántica.

 (Nova entrada)

Os cartos que as Institucións públicas destinaran nestes últimos tempos a Elviña van dando os seus froitos, e hai que alegrarse por iso. Adquiríronse novas terras ao seu arredor, e mais limpáronse: gañouse, xa que logo, en visibilidade. Rozáronse os vellos camiños, como aquel que levaba de Elviña a Pastoriza, vía de peregrinación importantísima noutrora, con vestixios que Monteagudo coñecera de humilladoiros nese longo trazado. Despexáronse novas entradas e reconstrúese parte das estruturas básicas (murallas e torreóns). Unha reconstrución que recibe críticas, e si, son lícitas e democráticas as críticas, pero non son compartidas por unha servidora; é moito peor o descoñecemento, o pasotismo, o estancamento e o abandono: o cidadán non pode darlle as costas a Elviña. Esta parte nuclear do noso pasado como urbe debe necesariamente chamar, captar a atención do cidadán do século XXI e para logralo non sobra revalorizar a monumentalidade que tivo, asentar ben as pedras para que non volvan caer etc. Eu recordo visitar as ruínas ben coidadas de cidades celtibéricas, como Numancia ou Uxama Argaela, e ficar abraiada pola capacidade de “vendernos” cousiñas mínimas desde un anaquiño de madeira de sabina –con que verosimilmente estarían feitas as xambas e linteis de portas e ventás, ata un resto de pedra dun muíño de man, deses que nos nosos castros hai por ducias... e logo os centros de interpretación, onde podías comprar por un prezo razoable unha boa imitación dun puñal ou dunha tésera de hospitalidade en forma de xabarín en cobre... Que envexa! 

 (Canalización de augas)

Aquí en Elviña apareceron restos de moldes de fundición de espadas de antenas. Apareceu o famoso tesouro, con fragmentos de diadema e cun diseño único, absolutamente único, dun parruliño precios, por exemplo. Ulas, as reproducións? Ula, a xoiería que imite eses achados? Apareceu un ídolo. Ulo? Onde podemos comprar unha reprodución fidedigna para adornar, se nos peta, un estante das nosas vivendas? Canto nos falta por aprender, penso. Canto nos falta para saber comunicar quen fomos e somos aos outros, ao mundo! 

Apareceu un anaco de louxa (como diría a miña nai valdeorresa), de pizarra escrita, con letras, unha inscrición única ata agora! Ula? Onde está reproducida para que eu poida comprar esa reprodución e lla poida mostrar aos meus, aos netos, aos fillos, aos alumnos? E non sigo, aínda que ben sabe Deus que podería: hai unha serie de escritos inéditos, algúns deles puiden lelos grazas aos esforzos da xente que participou naquel Plan Director de Elviña (podemos darlles as grazas a Xurxo M. Ayán Vila,  Rosa Brañas Abad,  Felipe Criado Boado,  Blanca García Fernández- Albalat, Marco V. García Quintela, F. Javier González García,   Matilde González Méndez, Josefa Rey Castiñeiras, e perdón se me esquezo de alguén), notas e diarios de Luis Monteagudo arquivados en caixóns, como hai artigos de Luengo difíciles de localizar, e todo iso debería xa ser (re)editado.

Así que non me digades que hai que deixar todo reducido ao mínimo, case que ao silencio de todos estes anos –salvo excepcións- des que Monteagudo inaugurou na década dos anos 40, a etapa feliz –con penurias, si, pero feliz- do redescubrimento e posta en valor para os séculos vindeiros, do noso Castro de Elviña.

Dicía a miña irmá que agora se avanza no estudo e coñecemento da especialización de moitos castros: uns especializábanse nunha cousa –tecidos por exemplo- e outros noutra: en Elviña houbo industria metalúrxica, hai restos de varios fornos (xa mentei as espadas de antea), hai escouras de fundición, e este é un dato importante. 

 (Que habería aquí fincado? Un guerreiro castrexo? Imposible xa sabelo... mágoa!)

 (O altar púnico)

Como importante é o descubrimento do altar ou santuario púnico. Do tipo do descuberto en Vigo, outro grande núcleo de comercio atlántico do N.O., en Alcabre (xa falamos del neste blog). Dedicareille un par de parágrafos ao santuario e pecho por hoxe a sesión. Non sen antes recomendarvos, a vós coruñeses, a vós galegos, a vós amigos todos, que visitedes Elviña, que teñades Elviña no horizonte presente, para que aqueles seres humanos que poidan, continúen coa obra de construción dun parque arqueolóxico como é debido.

 

(Esta laxe puido ser unha xamba dunha porta)

Ese dato, o feito de termos en Elviña un santuario púnico é froito do comercio. Pensaba eu algo inxenua, irreflexiva, arroutadamente (xa sabedes que a autocrítica sempre é aconsellable) que o castro podía ter nome ibero (relacionei Ilib-/Elvira/Elviña: proximamente retomaremos a orixe do topónimo); pensaba que un santuario é algo demasiado importante, cun peso social suficientemente grave como para non descartar a presenza habitaciónal de xentes ibero-púnicas aquí. Pero a miña irmá fíxome cambiar de idea: de onde se deduce algo fundamental, obvio se queredes, pero non por iso menos transcendente. A comunicación entre arqueólogos, historiadores e lingüistas é fundamental, insisto, fundamental para progresar no coñecemento do noso pasado. Lanzou a miña irmá a suposición de que ese santuario estaba aí en función das transacións comerciais que desde tempos inmemoriais se fixeron con xentes vindas da ribeira do Mediterráneo na procura dos metais. Ela dixo “un espazo co valor aproximado dunha embaixada –ou consulado se preferides- actual”. Un lugar onde se formalizarían, se sacralizarían, os pautos, os acordos económico-sociais, digo eu.

 (Rosa Brañas amósanos, amablemente, unha hipotética reconstrución dunha entrada ao castro amurallado)

Digo máis, se me dades aínda tempo e atención. Estes días atrás, lendo a Henri Hubert, lin que a voz TONGU (onde o –u se corresponde coa desinencia da 1ª persoa de singular, na p. 42 do libro xa citado, Los celtas y la civilización céltica) significaba en vello celta europeo EU XURO. A idea de xurar-sacralizar era moi importante naquelas sociedades (xa nolo di o segundo mandamento con que baixa Moisés da montaña sagrada: non xurarás en van, de onde se deduce que xurar era frecuentísimo). De feito, pódese pensar que é ese o verbo que subxace no apelido Tongo/Tongei, no topónimo Tongobriga e no teónimo Tongo.

Tamén se xuraría en Elviña: diante dos deuses propios e nos deuses alleos, dos outros, dos que viñan frecuentemente de fóra de Elviña para comerciar, para asegurar polos seus deuses, que procedían con honestidade e xustiza. Sen avareza, sen engano, sen mentira. Algo así. En todo caso, meus, o tema dá para moito. É dunha beleza incuestionable. E tócanos. Tócanos porque moitos de nós levamos unha pinga do sangue daqueles seres humanos. E sempre, sempre, somos conscientes do cordial vínculo coas orixes.

 (O vello alxibe castrexo. A xente do pobo bautizouno co fermosísimo nome de "Pozo de auga bendita". Esta foto foi feita polo noso amigo Mario García. O resto das fotos foron feitas por Charo Soto).

::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

NOTAS:

1ª. A inscrición da pizarra foi interpretada por Luengo, neste artigo: Luengo Martínez, J. M.:

“Noticia sobre las excavaciones del Castro de Elviña (La Coruña)”, en Noticiario Arqueológico Hispano, vol. IV, 1955.

2ª. Tongo: como teónimo parece estar presente nestas inscricións:

[Ce]licus · Fronto / Arcobrigensis / Ambimogidus / fecit // Tongoe/nabiagoi // Celicus fecit / Front(o) (procede da chamada actualmente Braga, na vella Galicia bracarense).

I(ovi) o(ptimo) m(aximo) Herculi Tongo s. v. (achada en Murcia).

O topónimo Tongobriga parece deducirse destoutras inscricións do occidente hispano ou ibérico, como gustedes:

 [G]enio / [T]ongobr[i]/gensium / [Fl]aviu[s] / v(otum) • s(olvit) • a(nimo) l(ibens) m(erito)

Iovi / vicani / Tongo/brice(n)se/s N p(osuerunt).

Canto aos antropónimos, as inscricións proceden tamén da vella Galicia bracarense (Idanha, Castelo Branco):

 [T]ongius / [T]ongetami / f(ilius) v(eteranus) miles / signifer / coh(ortis) • II • Lus(itanorum) / Viqtoriae (sic) / v(otum) • s(olvit) • (...)

Ara(m) pos(uit) // Tongius / Tongetami / f(ilius) • Igaedit(anus) / milis / Trebarune / l(ibens) m(erito) • v(otum) • s(olvit) 

Flacco Tongi(i) f(ilio) et Avi/tae Tongi(i) f(iliae) · Cilura Tongi f(ilia) / filio · et · filiae Gracilis · Vari f(ilius) / matri et avunculo · (...) 

(Todas as inscricións están tomadas do corpus Hispania Epigraphica, de libre acceso na rede).