Buscando palabras

Encetamos, coma quen enceta un bo xamón ibérico, un novo capítulo. Titulámolo “Buscando palabras”. Todos e cada un de nós, á hora de ler un libro, temos que acudir algunha que outra vez ao dicionario. A cuestión é que hai palabras que non figuran nos dicionarios. Esas son as que buscamos neste capítulo. Para min veñen sendo coma pequenos tesouros. Oxalá que ese pensamento aniñe tamén en vós: ver un tesouro nunha humilde palabra.

Imos ver un par de casos. Pero logo contribuíde vós, por favor.

Acabo de ler un libro altamente recomendable do uruguaio Mario Benedetti, La borra del café, e mirei oito palabras no dicionario, non tanto porque ignorase o seu significado (sempre se podía deducir polo contexto), como porque quería saber se “existían” ou non. Falo dunha “existencia” digamos oficial, dentro do dicionario (o DRAE, Diccionario da Real Academia Española). Escríbovolas:

Verborragia (si que viña no DRAE), inexperiente (non vén, pero si existe inexperiencia), cafetomancia (non vén, pero está claro que Benedetti a constrúe sobre o modelo de cartomancia e quiromancia), destediar (non vén, é moi boa esta, destediar o tedio), autodidacto (si que vén, para o masculino rapidamente entran estas novas formas no dicionario: a ver cando entran pilota ou soldada de infantería), renguera (si que vén, eu cría que só existiría renquera), e desarrajar (non vén, está formada sobre descerrajar, co valor de ‘disparar, lanzar’). A dúbida agora é sabermos se algunhas destas palabras, como desarrajar a oíu (entre o pobo uruguaio) ou a inventou. Case que me inclino polo segundo. Benedetti é un grande, un creador: son eles os que necesitan ampliar límites. Pero nunca ousaría negar o xenio do pobo. A dúbida subsiste.

E que vos direi se agora escollésemos un relato calquera de Otero Pedrayo? Aí hainas ás mans cheas, as palabras que se saen do dicionario. Para o noso amado autor ourensán non hai dicionario no mundo que dea cabida á súa expansiva enerxía verbal. Era coma un volcán poderoso, xerando, renovando as raíces vellas. Vén á nosa man Contos de Santos e Nadal. Leamos o relato titulado “O corazón da pedra”. Deixando sen comentar a beleza fonda, saudadosa da materia novelada, deixando fóra expresións para marcar o tempo baseadas nos labores da terra (Era polo tempo da bota do centeo, Pouco despois das mallas; Inda non se abrira a vendima) que tanto me levan os ollos, imos ver cantas palabras se negaron a ser aprisoadas polos dicionarios: No DRAG (Diccionario da Real Academia Galega) non figuran: montelas, palferros, raioso, desengrolar, valados (adx.), canivelas (‘pernas’), comén, despártese. Entre outras menos curiosas. Claro que podemos acudir ao Dicionario de Dicionarios que dirixe Antón Santamarina. Daquela o número redúcese moitísimo. Só hai dúas que non atopamos: montelas e engrosecidas. Non logro saber o significado da primeira e ben que o sinto. A segunda non ofrece tantas dificultades: Falaban deitando as palabras, engrosecidas, como pingotas dunha chuvia grosa que se escachara no ermo. Que son palabras engrosecidas? Redondas, perfectas. Saen cando teñen que saír. Son as xustas e precisas. Aí está o valor do redondo: do gordecho. O valor do ben falado. Seguiremos. Pero tedes que axudar coas vosas lecturas, non o esquezades.