LENDO A...

LENDO A ART SPIEGELMAN: ALGUNHAS CATAS NA FRASEOLOXÍA DO INGLÉS AMERICANO

 

(Todas as fotos foron tiradas de Internet)

 

Hoxe tráiovos algunhas frases feitas que vou aprendendo: é un tema que, me encanta, me divirte. E como di o proverbio, a alegría compartida sempre se fai máis grande.

Tomaremos como base Maus, a novela gráfica de Art Spielgelman, coa que ganara o Premio Pulitzer en 1992 (traducida ao galego por vez primeira en 2008, por Diego García Cruz). Recomendouma o meu fillo Suso, como un óptimo complemento para os meus estudos de inglés en Alabama. Se queredes saber máis desta espléndida obra, aconséllovos a wiki en inglés: ofrece unha moi boa crítica ((https://en.wikipedia.org/wiki/Maus). Con todo e iso, en aspectos básicos como a zoomorfoloxía empregada polo autor vexo que aí faltan datos. Dísenos: The work employs postmodernist techniques and represents Jews as mice, Germans as cats, Poles as pigs, Americans as dogs, the British as fish, the French as frogs, and the Swedish as deer. Mais falta a xitana, a adiviña da bóla de cristal: é unha bolboreta.

Tampouco quixera empezar coas frases sen antes subliñar algún outro aspecto que ao meu ver é sumamente interesante, observacións que fan reflexionar: por exemplo, da importancia do propio nome, case como sinal básico de indentidade: Nun momento determinado do relato, cara á metade do libro, Vladek di, falando do que lle sucedeu ao chegar a Auschwitz: They registered us in… They took from us our name. And here [móstralle o antebrazo esquerdo ao fillo] they put me my number. Supoño que o entendestes, arríncanlle, coma quen di, o nome e póñenlle no seu lugar un número frío, impersoal.

:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

 

Fraseoloxía de Maus, de Art Spiegelman

(a tradución que ofrecemos é sempre literal).

 

 

 

(O autor, Art Spiegelman)

You both think money grows on bushes ‘Ambos os dous pensades que o diñeiro medra nos arbustos’ (en galego dicimos non nacer ao pé/debaixo dun fento e en c. no crecer en los árboles; vedes que son imaxes próximas)

My mother’s suicide and his two heart attacks has taken their toll ‘O suicidio da miña nai e os seus dous ataques ao corazón cobráronlle a súa peaxe’ (nós máis ben diriamos ‘pasar factura’).

We must really tighten our belts until the wars ends ‘Realmente debemos apertar os nosos cintos ata que acaben as guerras’ (a correspondencia coa nosa lingua é boa)

You'll see... the war will be over like lightning! ‘É que verás… a guerra sobreveu coma un lampo/raio’ (compartimos a comparanza).

You look like a million (dolars/bucks) ‘Loces coma un millón (de dólares)’, é dicir, ‘veste de marabilla’ ou ‘séntate moi ben’(íbid.) (algo parecido temos nós cando dicimos que alguén nos gusta máis ca as pesetas).

I make uniforms for their officiers… And suits on the side when I can get the cloth ‘Fago uniformes para os seus oficiais… E traxes á parte cando podo conseguir a tea’ (a nosa frase a un lado ten outro valor).

It’s worth a shot ‘Compensa o disparo’ , é dicir, ‘Paga a pena intentalo’. Esta palabra, shot, é altamente polisémica. Intervén noutras unidades fraseolóxicas, como por exemplo, big shot (un peixe gordo). Esa frase documentámola tamén en Maus: Newcomers were afraid from me. I looked like a big shot ‘Os acabados de chegar tíñanme medo. Eu parecía un tipo con moito poder’.

You scared me, Artie. My nerves are completely shot, living with your father ‘Asustáchesme, Artie. Os meus nervos están completamente disparados, vivendo co teu pai’.  Nós pouco usamos a frase dos nervios disparados (só 1 caso no CREA, 3000 concorrencias en Google; 0 no CORGA), o normal é telos de punta ou a flor de pel. Si que podemos ter disparados os pelos ou disparada a tensión…

You put me here… shorted all my circuits… cut my nerve endings… and crossed my whires! ‘Puxéchesme aquí… cortaches todos os meus circuítos… cortaches as miñas terminacións nerviosas… e cruzaches os meus cables!’ A frase esa, a de cruzárselle a unha persoa os cables é posible que sexa un anglicismo entre nós (non se documenta no CORDE e tampouco a rexistra o TILG, e tanto no CORGA coma no CREA non aparece antes da década dos 90); en calquera caso, o uso é lixeiramente distinto: en inglés expresa confusión, desorde mental pero hai un valor factitivo (alguén crúzalle os cables a alguén), mentres que aquí a construción é intransitiva (a alguén crúzanselle os cables). Conste que a frase non é de noso, en galego podiamos dicir sacáchesme dos meus camiños, revolvíchesme os fígados, puxéchesme dos nervios ou así.

He doesn’t even look at my work when I stick it under his nose ‘Nin sequera mira o meu traballo cando llo meto debaixo da nariz’. Igual entre nós: diante dos narices, nos narices, diante dos ollos, nos fociños…

Such things it’s good to know exactly how was it -just in case…   ‘Este tipo de cousas é bo saber como foi/foron exactamente, por se acaso…’ As frases son moi semellantes.

What had we to do? We took on him pity  ‘Que podiamos facer? Deunos pena’. Igual, cambia o verbo (tomar / dar) pero o substantivo é o mesmo.

From time to time I had other jobs also to do around the ghetto… ‘De vez en cando tiña outros traballos que facer tamén no gueto...’ Tamén temos a expresión de tempo en tempo e a frase que parece corresponderse máis literalmente coa inglesa, de tempo a tempo, documéntase no castelán antigo (vexamos un exempliño de B. J. Feijoo: un dolor de muelas que de tiempo a tiempo repite, CORDE).

Haskel heard that any day now they intend to deport everyone that’s still left here  ‘Escuchó que en calquera momento van deportar a todos os que quedan aquí’. Tamén valería a frase un día destes.

I tell you, I’m at my wits’end  ‘Dígoche que estou que non podo máis, estou ao límite’ (wits ‘enxeño, capacidade de entendemento ou de supervivencia’). Nós non necesitamos especificar ao límite de que estamos aínda que se pode dicir non podo coa alma ou co corpo.

Whenever I needed school supplies or new clothes mom would to plead and argue for weeks before he’d cough up any dough  ‘Cada vez que eu necesitaba material escolar ou roupa nova mamá tiña que razoar e discutir durante semanas antes de que el tusise algo de diñeiro’, é dicir, soltar a pasta, abrir a man etc. Quizais o verbo somático con valor frásico máis próximo semanticamente sexa o castelán rascarse na construción fraseolóxica rascarse el bolsillo).

Yes. I know already my story by heart, and even I am interested! ‘Si. Xa sei a miña historia de memoria e aínda estou interesado!’. Entre nós esa frase é arcaica pero ter tivémola: saber ou dicir de cor (DDGM), e lémola tamén en Berceo: dize essas palavras, ca de cor las retiene (CORDE)

But the experience cost me really a lot of hairs ‘Pero a experiencia realmente me custou un montón de pelos’. Co ‘pelo’ temos moita fraseoloxía: botar man aos pelos, poñer os pelos crechos/tesos/de punta, caer o pelo, lucirlle o pelo… Ningunha lle acae a esta tradución. Talvez diriamos aquí púxoseme o pelo branco ou custoume sangue.

It’s like talking to a wall. Nós dicimos o mesmo: “como falar coa(s) parede(s)”.

The photo never threw tantrums or got in any kind of trouble… It was an ideal kid, and I was a pain in the ass ‘A foto nunca colleu unha perrencha nin se meteu en ningún tipo de problemas… Era o rapaz ideal e eu era unha dor no cu’. Esa sería a tradución literal, evidentemente. Menos vulgar é a pain in the neck ‘unha dor no pescozo’ (moi usado en inglés). Nós falamos vulgarmente de ter un gran no cu ou mellor, moito máis enxebre, unha dor de dentes/moas/barriga.

 

 

I guess I bit more than I can chew ‘Supoño que mordín máis do que podo masticar’. A idea é de que abarcou máis do que podía manexar ou ‘dixerir’, é dicir, fixo algo que lle quedaba grande.  Talvez “demasiado arroz para o polo”. A frase de comer ou abarcar máis do que un pode dixerir tamén se usa entre nós, e desde hai tempo. Mirade esta documentación de 1653: Los que leen más de lo que pueden digerir… (CORDE)

One [bond] I wanted in trust of Mala, one for my brother in Israel, and one I wanted for you ‘Un [bono] que quería en fideicomiso de Mala, un para o meu irmán en Israel e outro que quería para ti’. A frase inglesa refírese a un acordo legal, fideicomiso ou así, algo baseado na confianza. A tradución con ‘fideicomiso’ soa moi propia da linguaxe xurídica, quizais nós coloquialmente diriamos un bono ‘a nome de Mala’.

Watch out. I’ve got my eye on you! ‘Coidado. Teño o meu ollo en ti!’. Non hai fraseoloxía paralela porque ‘téñote vixilado’ ou ‘estás controlado’ non chegan a ser unidades fraseolóxicas. E se dicimos téñoche botado un ollo queremos dicir outra cousa. O máis aproximado sería usar en ton ameazador unha frase do tipo Non te vou deixar de ollo ou non te vou quitar o ollo de enriba.

Bring him a few eggs, some butter or cheese… You’ll see. He’ll sing a different tune ‘Tráelle uns cantos ovos, algo de mantequilla ou queixo… (Ya) verás. Cantará una melodía diferente’. A frase é bonita. Vén equivalendo a xa verás como cambia a cousa, como pinta distinto, e querendo podemos dicir xa verás como daquela é outro cantar. Ou se cadra engadiriamos un refrán tamén con ritmo… xa verás como cambia a cousa, polo pan baila o can.

Just keep yours eyes open. You can organize things with the poles here ‘Ti ten os ollos abertos. Podes organizar cousas cos postes aquí’. A frase é a mesma en ambos os dous idiomas.

We lay one on the top the others, like matches, like herrings ‘Poñemos uns enriba dos outros, como fósforos, coma arenques’. A imaxe é sempre a de peixes prensados, amontoados, sexan arenques, sexan sardiñas. En inglés tamén hai fraseoloxía coa sardiñas en lata (sardines in a can) e os arenques tamén poden aparecer na fraseoloxía in a barrel/box/cask. Na obra de Juan Valera lemos vivimos como los arenques, colocados unos sobre otros (CORDE). Énos inevitable recordar a caixa de madeira, redonda, onde lucían tan planiños e ben colocados os arenques da miña infancia que tanto lle gustaban ao meu pai, facíame baixar por eles ao bar xunta a nosa casa dos Castros (aínda se conserva o letreiro, mítico no barrio, “Los peores vinos”). Na lingua actual coñecemos a comparanza coma un arenque para ponderar a extrema delgadeza.

I wish he and Mala could patch things up and make each other miserable again ‘Desexaría que el e Mala puidesen parchear as cousas e volver facer un ao outro [a vida] miserable’ (patch up ‘remendar’; aquí a frase cobra o valor de solucionar, amañar as cousas, referido á relación humana)

I don’t know if I’m going or coming! Your father is in St. Francis Hospital ‘Non sei se vou ou veño! O teu pai está no hospital San Francisco’. A frase inglesa pondera a a confusión e/ou a desorientación. En castelán normalmente se usa máis ben noutro sentido: En los círculos políticos se dice que se dice de usted no se sabe nunca si va o viene (CREA, tomado da oralidade: vedes que indica indefinición buscada), inda que tamén o podemos documentar cun valor fraseolóxico semellante ao do inglés: Y ahora mismo no sé si voy o vengo de un Consejo, si me levanto o me acuesto (CREA). A frase recorda bastante a do tópico ese de non saber do galego se sobe ou baixa a escaleira. En calquera caso e no que nós sabemos, pouco uso ten esa unidade fraseolóxica dentro do noso idioma; outra cousa é o valor recto, literal: e logo, vas ou vés?

I think he wants to be near you in case, God forbid, anything happens! ‘Creo que el quere estar cerca de ti no caso,  Deus o prohiba, de que pase algo’. Nós usamos frases paralelas: Deus non o queira ou o demo sexa xordo.

I swore I’d never see him again, but I’m just a sucker. He talked until I was blue in the face… And here I am ‘Xurei que non o volvería ver, pero son parva. El falou ata que se me puxo azul a cara… E aquí estou’. A frase non é nada fácil, nin sequera para os nativos de Alabama; é unha expresión polísémica en inglés: a tradución varía conforme o verbo rexente: I laughed until I was blue in the face, ou, I worked hard enough to be blue in the face, por exemplo, piden traducións lixeiramente distintas: ata máis non poder; en castelán hasta el hartazgo/la saciedad. No parágrafo de Maus o verbo é falar pero é ela, como oínte, a que fica farta ou a que xa non pode máis porque el -talvez- a deixa sen palabras, sen argumentos (non se sabe ben se a convence por fartura ou por persuasión ou polas dúas cousas). Na nosa fraseoloxía, unha persoa pode estar ou quedar pálido, branco, lívido (bastante próximo ao azul do inglés), morado, amarelo (de envexa), verde, vermello pero non azul, salvo que estea cianótico e non tería valor fraseolóxico; e xa vedes que a semántica das outras cores é variada pero distinta da da frase inglesa; quizais a que máis se aproxima é lívida de ira, se ben Mala non experimenta tanto ira como cansazo, fartura…, coma se gritase ‘basta xa!, xa me convenciches, non sigas…’

I made in the States a living dealing diamonds ‘Nos EEUU fixen pola vida tratando con diamantes’ (en castelán me gané la vida) (vedes que o verbo que usan en inglés é o mesmo que usamos en en galego nesa unidade fraseolóxica, facer pola vida).

Artie, we haven’t seen you in ages ‘Artie, non te viamos en idades’. Nós usamos ou ben tempo ou ben anos: había (moito) tempo que  non te viamos ou  anos sen verte.

::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

REFERENCIAS INTERNÁUTICAS:

CORDE = Corpus Diacrónico del Español (CORDE) http://corpus.rae.es/cordenet.html

CORGA = Corpus de Referencia do Galego Actual (CORGA) http://corpus.cirp.gal/corga/

CREA = Corpus de Referencia del Español Actual (CREA) http://corpus.rae.es/creanet.html

DDGM =    Dicionario de dicionarios do galego medieval (DDGM) http://ilg.usc.gal/ddgm/

TILG = Tesouro informatizado da lingua galega (Versión 4.1) http://ilg.usc.gal/TILG/