xoves, 12 de decembro de 2019

LENDO A TONI MORRISON


Song of Salomon ‘A canción de Salomón’, 1977.

( Exequias a Toni Morrison en Nova York. Fotografía tomada do xornal The New York Times)

Este pasado agosto faleceu Toni Morrison, escritora estadounidense gañadora do Premio Pulitzer en 1988 e do Nobel de Literatura en 1993. Eu coñecín a súa obra grazas ao meu fillo menor, Xácome. Na catedral do Divino San Xoán de Nova York fixéreonlle unhas exequias dignas da súa categoría humana e intelectual. Nós, nestoutro nivel máis humilde, renderémoslle tamén cumpridas honras.
Tomaremos como punto de partida e como núcleo do noso discursiño o seu libro titulado Song of Salomon (na versión en castelán de Carmen Criado publicada por Debolsillo en 2016). Hai un par de temas principais presentes aquí, recorrentes doutra banda na súa narrativa: as relacións humanas, e máis en concreto as relacións familiares, a contraposición entre o Norte e o Sur, e o tema da identidade do ser humano, e en concreto do ser humano afroestadounidense. Se vos digo que unha servidora se identifica en boa medida co tema non creo que vos estrañedes: experimentei ao rematar a lectura unha fina e fonda empatía co afán do protagonista de entrañarse adentrarse enseñorearse coñecer-en- suma quen é, quen son os seus, de onde vén e cal é a súa auténtica orixe. Sempre o problema da Identidade esencial. Como no Grupo Nós. Ser, saberse, ser ou non ser. Aos ancestros de Milkman roubáronlle o sol, a clareza, o coñecemento de seu, botaron un alcume por riba do seu auténtico nome. O apelido Dead puxéronlle os que tiñan a chave das noces – Los blancos bautizan a los negros como si fuesen caballos de carreras, p. 315-. Nomes e sobrenomes simbolizan moito neste libro. O periplo final, a viaxe iniciática ou case ao Sur de EEUU é a busca da arca perdida, a busca do máis íntimo e inviolable, o nome orixinal. (Relembro aquí e agora a fondísima necesidade do home que posúe o privilexio da fe auténtica de preguntarlle ao facedor, “E ti quen es? Como debo CHAMARte?, e logo ti quen vés sendo?”).  Así tamén nós, ou moitos de nós, necesitados  de saber das raíces. A estirpe. Trátase de autocoñecemento. Algo imprescindible para ser igual a. Sen a dignidade que dá o coñecemento non hai igualdade posible. Sen dignidade de seu o que hai é sometemento, colonialismo (mental ou estrutural, político), negación do outro. 

 (Exequias a Toni Morrison en N. Y. Fotografía tirada do xornal The New York Times)

A min paréceme unha novela riquísima, con enxunlla. E con certo sentido do humor tamén: humor non exento de ironía, como cando logramos entender por que lle chaman ao hospital o hospital NON MISERICORDIA ou a rúa NON MÉDICO… Hai moitos trazos que podía destacar mais entre todos eu escollería un: a sabia dosificación de antropoloxía que atravesa brillando coma un arco da vella e subliñando imaxes para a lembranza, as páxinas do libro. Antropoloxía, misticismo e mito-case-que-maxia. E unhas areíñas de sal de puro folclore. Como cando Ruth, abandonada maritalmente, experimenta un pracer único en aleitar o fillo: se sentía como un enorme caldero del que surgiera un hilillo de oro, como la hija del molinero del cuento, aquella que pasaba las noches en una habitación llena de paja disfrutando del secreto poder que le había otorgado el enano Barbilitón… (p. 26). Cando eu era nena, miña nai contábame este conto -é tradicional europeo, recollido polos irmáns Grimm, eles titulárono Rumpelstiltskin, entre nós era o anano saltarín.
Ruth miró el interior del dormitorio y vio tres camas alineadas, y como Ricitos de Oro, se acercó a la más cercana y se sentó (179).
O antropolóxico aparece canda a saudade do pasado, das matanzas do porco en inverno, cando se aplicaban bilmas de arañeiras para curar as infeccións… E tamén nestoutras páxinas inesquecibles: cando as linguas murmuradoras din que Milkman era un neno misterioso e profundo,  pregúntanlle a Ruth:
-¿Nació con una membrana?
-Debías haberla secado para hacer con ella una infusión y dársela de beber al niño. Si no, verá fantasmas.
-¿Tú crees en esas cosas?
-No, pero es lo que dicen los viejos (p. 21).

Noutro lugar, Milkman pregúntalle a Freddie pola morte do seu pai:
-¿Cómo murió?
-Los espíritus (…). Verás, mi madre iba por el jardín con una vecina, cuando vieron venir a una mujer por el camino. Se pararon y esperaron a ver quién era. Cuando se acercó, la vecina la saludó. No había acabado de decir la primera palabra, cuando la mujer se convirtió en un sueño blanco. Así, ante su vista. En aquel momento mi madre se cayó al suelo con los dolores del parto. Cuando nací y me mostraron a ella, dio un grito y se desvaneció. No volvió a recuperar el sentido. Mi padre había muerto dos meses antes de que yo naciera y nadie quiso hacerse cargo de un niño que había venido al mundo gracias a un toro blanco (p. 147-148)
(…)
 Cuando una está embarazada, tiene que comer de lo que el niño le pide» -dijo Pilatos-. «Si no, viene al mundo hambriento de lo que tú le has negado (p.174)
(…)
Años después, Ruth supo que Pilatos había puesto un muñequito en el sillón del despacho de Macon. Un muñeco varón, con un huesecillo de pollo entre las piernas y un circulito rojo pintado en el vientre… (p. 175).
Logo están esas enumeracións marabillosas en negativo, cando Agar relembra todo aquilo que xa non enche a súa alma perante a ausencia de Milkman, nin o primeiro tomate do ano arrincado da mata, tallado pola metade e lixeiramente salgado que a súa avoa lle ofrecía… nin no fero sol de mediodía nin nas noites negras coma o océano…
Esas enumeracións case telúricas, primixenias, quentes coma o sangue cando sae dun ser humano a borbollóns, en que Agar recoñece en Ruth a NAI por antonomasia, e vai enumerando os labores desde que abrira as pernas en ángulo poderoso… a nai do ser amado, a muller naturalmente próxima… Realmente zumega vida o papel que lemos (cap. 5).
O mundo do mito, das crenzas imposible para a sociedade actual do século XXI, achégase a nós nas páxinas de Toni Morrison: Pilatos, una mujer que nunca molestaba a nadie, que ayudaba a todo el mundo, pero que también, según opinión pública, poseía el don de salirse de su cuerpo, hacer arder un arbusto a cincuenta metros de distancia y convertir a un hombre en un nabo maduro, todo ello debido al hecho de que no tenía ombligo (p. 128).


Fascíname tanto este personaxe… Chego a dubidar e pregúntolle a miña nai que traballou toda a vida no Hospital Clínico Universitario coruñés se coñeceu algunha vez unha persoa sen embigo e di que non, e engade “e vin moitos ventres na sétima”. Pilatos é unha personaxe literaria de envergadura, hai que situala na galería universal de mulleres literarias xunto a Fría Hortensia, a tía Tula, Fermina Daza ou Pilar Ternera, mulleres todas que dalgunha maneira nos fan pensar nas vellas Matres Galaicas. Antolóxica é a secuencia na que chanta o coitelo na gorxa do home que maltratara a Reba e faille saber quen é ela e do que é capaz.

Ningún comentario:

Publicar un comentario