VISITANDO

VISITANDO OURENSE

Visitamos a exposición In tempore sueborum na cidade das Burgas. En conxunto, valorámola como exposición magnífica, malia botar en falta algunha cousa. A cidade recibiunos cun tempo de inverno máis que soportable, apenas necesitamos abrir os paraugas. A carón do aparcadoiro lucían case medievais os postos (algúns, os máis feitiños, con tellado de tella) do mercado, con mulleres expresivas –lembranzas da Auria de Blanco Amor- que ofertaban a viva voz os seus produtos (preguntei: -Para que son eses vimes [alí estaban, acaroados, deitados contra as árbores en feixes alaranxados] –Para atar as vides [miroume dubidando do meu coñecemento talvez de voces patrimoniais], para facer o viño, sabe? Sabía si, pero para min os vimbios tamén se asocian á matanza, iso non llo dixen). Logo camiñamos cara ao edificio onde se abría a primeira das tres etapas en que se dividía a exposición: O Centro Cultural Marcos Valcárcel (recordamos a Marcos Valcárcel: a parca cortoulle cedo  o fío da vida, recordámolo vital e comunicativo un día en que visitara para impartir unha pequena charla o noso Instituto, séxalle leve a terra!), o Museo Municipal de Ourense e a Igrexa de Santa María Madre (ou Santa María a Nai). 

Algo máis de 200 pezas e varios paneis informativos, mapas interesantes e miniaturas non menos ricas. Pezas vindas de varios lugares de Europa: Hungría (terra segundo a teoría estándar –hai quen pensa que era de Panóias, no norte de Portugal- do santo Martiño de Dumio, o chamado Apósotolo dos suevos), Alemaña, Francia, Portugal, e España (basicamente de Galicia e outros territorios da Celtiberia, da vella Lusitania –Mérida-, e mais da capital do reino -pezas emprestadas polo Museo Arqueolóxico Nacional). Denominador común? O tempo: o tempo dos suevos na Gallaecia (411-585), cando se institúe o primeiro reino medieval –e católico- de Occidente. Excelente o catálogo. Un tocho de 544 páxinas, marabillosamente editado, con riqueza de fotografías e con comentarios, maiormente interesantes –e algún sublime, diría eu: o do Crismón de Quiroga seduciume, pero non é o único-, que pretenden chamar á reflexión sobre esa difícil e misteriosa época no noso país e parte do veciño. Pódese criticar o caro que resultou montar esta exposición (logo vos facilito información nese sentido) pero desde logo, non pode un por menos de recoñecer que os vinte euros que custou este pedazo de libro é un prezo bo. Deixádesme que destaque algún aspecto que nos chamase máis a atención: as xoias. Hai un montón, moitas vinculadas a enterramentos, e case todas en corpos femininos. Moito ouro, moito ámbar e moi boas sínteses das interrelacións entre o N.O. hispano e outras partes de Europa. Fálase da moda danubiana (hai un esquema ou modelo que se repite en contextos funerarios da Europa central e que os expertos denominan como Hochfelden ou Untersiebenbrunn: entran en xogo obxectos característicos dos enterramentos vinculados ás grandes migracións de inicios do século V e cuxos protagonistas foron vándalos, alanos, suevos e godos). Con ámbar vemos pezas dunha beleza incuestionable (o ámbar era un produto de luxo altamente valorado como adorno feminino xunto cos metais e pedras preciosas, pero ao mesmo tempo servía de talismán contra certas enfermidades de garganta e como elemento propiciatorio do descanso dos defuntos..., p. 342 do catálogo: artigo de Isabel Arias Sánchez e Luis J. Balmaseda Muncharaz).

 (Capitel de extrema beleza feito en mármore azul do Incio)

Un segundo aspecto que chama especialmente a nosa atención é o das cecas. Para un profano, non especialista no tema, a información e riqueza numismática deste período con que nos fornece esta exposición merece un sobresaínte. Para empezar, sabiades que hai unha tipoloxía de moedas deste período que se coñece como tipo Galaico A? Vemos Tremis de suevos de distintos tipos, de ouro a maioría (todos custodiados fóra de Galicia: Braga, Porto, Lisboa, unha moeda en Alemaña en o resto en Madrid). Pero na Gallaecia da época sueva e visigoda si había cecas, cito nomes: Aliobrio, Calapa, Nandolas, e Toriuiana. Interésame especialmente falarvos da ceca de Georres [vid. páx. 107 do catálogo], que segundo todos os indicios hai que localizar en Valdeorras (Plinio cita a antiga Gigurri: aparece Geores en moedas do tempo de Recaredo I, Georres con Witerico e Giorres con Gundemaro, Sisebuto e Suintila). Outro topónimo/ceca galaico discutido é Laure (a crítica divídese entre Laura en Matosiños-Porto e Laure (así nun documento do 853, cerca do Lor en territorio lucense, de Carioca-Quiroga).

 (Pensouse primeiro nun "osculatorio", logo nun "removedor" de perfumes, pero é unha pequena roca de dedo; atopouse en santa Eulalia de Tábara, Zamora, e é de bronce)

(A verdade é que hai pezas preciosísimas, esta sen ir máis lonxe, é de bronce e foi atopada no Castro de Santo Adrián, Triacastela, Lugo)

(Outra peza marabillosa: trátase dun broche de cinturón, do séc. V ou VI, é bronce chapado en ouro con elementos de pasta vítrea. Atopado en Pol, Baamorto, Monforte de Lemos, Lugo)

Podiamos seguir durante páxinas, porque son moitas as cousas que nos impactaron, moitísimas as que descoñeciamos. Por exemplo, ficamos abraiados pola cantidade de pezas de inusitada beleza que nos falan dun labor importantísimo, cultural-arqueolóxico, de catalogación loable, arredor do vello Vigo. Vicus spacorum ou Vicus Helleni, Vigo aparece neste período ben destacado como un porto, núcleo comercial de primeira orde, de interrelación coa Europa do Norte e mais co Mediterráneo. A presenza de pezas procedentes de escavacións arqueolóxicas efectuados nos últimos tempos na cidade olívica merece, insistimos, que nos congratulemos. Cada día avanzamos un pouco máis no coñecemento de nós.

 (Colar de ámbar, atopado en Vigo)

(Adornos de pasta vítrea, procedentes de escavacións na cidade olívica)

(Magnífico colar de ámbar procedente tamén de Vigo. Este é un exemplar único na península con contas en forma de oito)

E A Coruña? E Elviña? Brillan pola súa ausencia. Non hai nin unha soa peza procedente nin da cidade brigantina nin do importante –un dos máis importantes, senón o máis, do norte de España- castro veciño, o de Elviña. Por que? Esa é unha das preguntas gravísimas que esta exposición formula aos visitantes que, efectivamente, tiveron a ben, reflexionar sobre o exposto. Sabemos polas últimas escavacións que existen niveis tardorroanos en Coruña e Elviña, falándose neste último castro de “niveis xermánicos”. Onde están as probas materiais que o acreditan? Por que non hai ningunha na exposición de Ourense? Hai pezas procedentes do Museo Arqueolóxico de San Antón, pero ningunha da cidade nin de Elviña; as pezas máis próximas remítennos a san Tirso de Oseiro –pouca cousa, por outro lado, tendo en conta a importancia da necrópole arteixá aí descuberta-, hai pezas de Moraime-Muxía, da Vila de Novelle-Mugardos e da Cidadela-Sobrado, pero nada en absoluto da vella Brigantium nin de Elviña, como tampouco hai mención ningunha á temperá cristianización do arteixán santuario de Pastoriza, moi preto do lugar de Suevos. Pero existir existen: logo hai que criticar a falta de comunicación cos responsables da museística herculina (onde están as pezas, nos almacéns?, falta espazo ou faltan cartos para a oportuna sistematización e posta en valor, posta á vista do público?)?

Dunha exposición coma esta, de tamaña categoría, e malia as críticas (hóuboas moi positivas, por parte das autoridades lusas, por parte da prensa, pola nosa modesta parte tamén: mais tamén as houbo negativas, din algunhas voces entendidas que se puxeron á vista pezas sen o suficiente contexto arqueolóxico), necesariamente deben saír propostas construtivas para o futuro. Nós, como coruñeses, xa lanzamos unha proposta: a museística arqueolóxica dunha cidade con poderoso pasado histórico como A Coruña debe mellorar, deben ampliarse os espazos ad hoc (o castelo de San Antón xa queda pequeno), débese avanzar na posta a punto do espazo cidadán didáctico e intercultural de Elviña. No catálogo lánzanse outras propostas: por exemplo, dísenos que xa é hora de acometer empresas arqueolóxicas completas. Recórdasenos que non hai nin un só castro, nin un tan sequera!, no ámbito peninsular do Noroeste enteiramente escavado; os autores dalgúns dos artigos lanzan propostas completas: por exemplo, instan a acometer empresas concretas arqueolóxicas en Setecoros (Igrexa parroquial do Divino Salvador de Setecoros, Valga, Pontevedra) e mais en San Pedro de Rocas. Por exemplo. 

 (Colar ou diadema de 44 elementos de ouro, século V. Achado en Ponte de Lima, terra de trobadores galaico-portugueses)

(Moitos dos enxovais áureos do s. V aparecen en enterramentos, sobre todo femininos: gardan relación os atopados por exemplo na vella Lusitania -coma este en Mérida- con outros horizonte funerarios de princesas bárbaras do Mar Negro e Baixo Danubio)

Sinceramente, meus queridos, creo que debedes ir a Ourense e visitar cos ollos ben abertos esta exposición. Gastouse, dinos Mª do Carme García Negro, medio millón de euros nesta exposición (artigo publicado en El Progreso o 29 de xaneiro do 2018): é moito diñeiro, logo non debe caer en saco roto todo ese esforzo. Ide, enchédevos de orgullo de canto tesouro houbo na vella Gallaecia e no resto de España, apreciade o que vale que nos tocase vivir un período sen guerras nin invasións na nosa terra, e logo exercitade libremente a vosa crítica. Que vos guste sempre visitar espazos culturais!

Outro día, a ver en marzo, dirémosvos que outros aspectos botamos en falta: referencias lendarias e míticas da presenza sueva en Galicia.

 (Escena do Códice Albeldense, pintada aló polo 976, representa algúns dos participantes no I Concilio de Braga, celebrado na capital do reino suevo na Gallaecia, a cidade bracarense, no 561. Preside Lucrecio, bispo de Braga, o primeiro pola esquerda; á dereita de todo está o rei suevo Teodomiro. Asinan as actas: Lucrecio, Martiño, Ilderico, Timoteo, Andrés, Coto, Lucecio e Mailoso -que nos recorda o bretón Maeloc-; Martiño é o que está a carón do rei)

 (Extremo occidental do imperio romano tal como aparece na chamada Tabula Peuntigeriana: vedes a Torre brigantina, hoxe chamada de Hércules, debaixo de Irlanda-Ibernia. Está botando fume)