LENDO A...

Lendo a Lino Novás Calvo (II parte)

 Mercedes Rey Alonso

Formación autodidacta e actividade literaria

Pero o destino de Lino Novás non é obreiro. Os continuos cambios de traballo responden máis ben a unha actitude rebelde e a dificultade para adaptarse a  certas situacións ou  ambientes incompatibles co seu temperamento sensible. Nace así nel o desexo tenaz de escribir e compón un poema – “El camarada”–  adicado a un compañeiro da fábrica de gorras, que envía á  vangardista e iconoclasta Revista de Avance (1927-1930), a cal o publica en 1928.

A súa oportunidade de entrar en contacto directo coa literatura chégalle tralo segundo encontro co director da Revista, quen o atopa unha noite traballando de taxista e decide axudalo. Entre todos os escritores da redacción conséguenlle un posto de vendedor na libraría Minerva, o que lle permite durante o día  ler e relacionarse co mundo intelectual e pola noite  estudar inglés e francés. Ao mesmo tempo, segue a publicar na Revista de Avance algúns poemas, ensaios, mesmo unha obra de teatro e, sobre todo, os seus primeiros contos.

Tras unha breve estancia en Nova York, regresa á Habana en 1926 como xornalista e comeza unha etapa crucial para a súa vida. En 1931 é enviado como corresponsal do semanario gráfico Orbe a Madrid, onde chegará despois de desembarcar no porto da Coruña e visitar a súa nai na aldea e escribir tres reportaxes sobre Galicia. Pronto o semanario se deixa de editar e Novás Calvo queda sen traballo. É entón cando decide intensificar a súa actividade literaria e empeza a publicar contos e ensaios en revistas españolas. A edición do sorprendente relato La luna de los ñáñigos na Revista de Occidente en 1932, abriríalle as portas do mundo xornalístico e literario.

Con todo, o éxito literario non chega ata a publicación en 1933 da vida novelada de Pedro Blanco, El negrero, editada primeiro en España e logo en Cuba. Aínda que acada un certo prestixio como escritor, polo cal é elexido segundo secretario do Ateneo de Madrid, as necesidades económicas obrígano a traducir do inglés e o francés obras dos autores máis prestixiosos do momento, algún dos cales – é o caso de Faulkner– influirá de maneira decisiva na narrativa do escritor hispanocubano: Canguro de D.H. Lawrence, Contrapunto de A. Huxley, Santuario de W. Faulkner, Os pequenos burgueses de Balzac… todas en 1933;  e tamén a fascinante Historia da piratería de Philip Gosse (1935).  Destes anos é tamén a súa correspondencia cos escritores norteamericanos, Sherwood Anderson, William Faulkner e Eugenio O’Neil.

Atenazado pola inquiedtude, trasládase a vivir a Francia; visita Alemaña e Italia e regresa a España en 1936, co fin de realizar reportaxes para  o Heraldo de Madrid e Mundo Gáfico. Neste mesmo ano publica en Barcelona a novela curta Experimento en el Barrio Chino A guerra civil sorpréndeo no norte da península mentras fai un traballo periodístico sobre os cárceres. Os tres anos de contienda déixanlle unhas pegadas dolorosas pois en Madrid foi acusado de ter publicado en 1934 varios artigos contra os mineiros de  Asturias, o que implicaba o seu fusilamento inmediato. Sen probas do acusador e grazas á defensa que del fixeron Pablo Neruda, Rafael Alberti, María Zambrano e José Bergamín, foi finalmente liberado.

Á fin da guerra civil o escritor, desorientado e sen recursos económicos, volve a Francia e dende alí marcha á Habana coa intención de instalarse xa coma xornalista e literato. En 1940 casa coa tamén escritora e xornalista Herminia del Portal (1909.1983), coa que ten unha filla, Himilce (1944), quen tamén se adicará á escritura. Mentres en Cuba ensinaba francés, traducía e traballaba en Noticias de Hoy – un novo xornal que reunía os escritores e xornalistas con máis talento neses anos, entre eles Nicolás Guillén e Carlos Montenegro – o seu talento ía consolidándose fóra: a tradución francesa de El negrero (Xenebra, 1942), a publicación en Bos Aires de La luna nona y otros cuentos (1942) e, en México, a novela curta No sé quién soy (1945).

O recoñecemento de Lino Novás Calvo como escritor acontece en 1942 coa obtención do prestixioso premio Hernández Catá de contos por Un dedo encima que publica ao ano seguinte en Arxentina no volume La luna nona y otros cuentos, co que obtén o Premio Nacional de Literatura que outorgaba o Ministerio de Educación de Cuba.

A seguinte é unha etapa moi produtiva pois, no mesmo ano, publícase en Bos Aires a colección de relatos de Cayo Canas e, en A Habana, a novela curta En los traspatios; e, así mesmo en revistas, Cuadernos, Americanos Bohemia –Bohemia Libre, a partir de 1961–, OrÍgenes e no Boletín de la Academia Cubana de la Lengua.

 (Na prestixiosa revista cubana 'Bohemia' colaborou en tempos o noso escritor; foto atirada de Internet)

Despois de deixar o xornal Hoy por discrepancias coa dirección –esta apoiara a sinatura do tratado entre a Unión Soviética e a Alemaña nazi–  e empezar a colaborar con Ultra e Bohemia –a máis importante revista de contido variado, da que foi xefe de redacción dende 1954 ata que marcha de Cuba–, entrégase ao xornalismo, tarefa na que recibe varios premios, pero sen descoidar o labor narrativo –algunhas das súas mellores reportaxes poden cualificarse como literatura–, a tradución nin a crítica literaria ou o ensaio.

Traduce O vello e o mar de Hemingway (Bos Aires, 1954), outro dos escritores que más influíron na súa obra, ao tempo que algúns dos relatos seus empezan a ser traducidos ao inglés, ao francés e ao alemán.

O exilio

Os primeiros anos da revolución castrista son anos de intensa actividade literaria  ata que en 1960, descontento coa situación política decide saír do país e pide asilo  na embaixada de Colombia; marcha coa súa familia a Venezuela, despois a Miami e, finalmente, á cidade de Nova York dende onde colabora para Bohemia Libre e outras revistas culturais patrocinadas por exiliados cubanos.

En 1967 é nombrado profesor de Literatura Hispanoamericana na Universidade de Syracusa, no estado de Nova York. Continúa publicando relatos nas revistas españolas Revista de Occidente, Papeles de Sons Armadans e nas americanas Exilio e Revista Nacional de Cultura de Caracas.

O último libro que publica é o volume Maneras de contar (Nova York, 1970) que recolle relatos dos anos corenta e outros escritos no exilio. Tres anos despois sofre un ataque cerebral e retírase como Profesor Emérito. Sucesivas complicacións da enfermidade déixano paralítico e sen posibilidade de falar, ata que morre o 24 de marzo de 1983 e é trasladado para ser enterrado, segundo o seu desexo, ao cemiterio de Syracusa. Guillermo Cabrera Infante (op. cit.)  lembraríao así aos poucos días:

Acaba de morrer Lino Novás Calvo, en Nova York, despois de dez anos de agonía ignorada. [...] Nunca saberemos de certo canto sufriu Lino na súa parálise, pero si sabemos o que padeceu con esa morte en vida, a súa viúva Herminia del Portal. Entre estes reos aos que Jonathan Swift con ironía irreverente chamou os Inmortais: condenados á vida, prisioneiros da súa supervivencia no cárcere da lonxevidade.

[...] A sala na que estaba recluído Lino ulía ao que olen os vellos chochos – suor agre, ferruxes, babas - e Lino apareceu sobre unha cadeira de rodas. Sufrira máis dun cambio. O habaneiro miúdo, delgado, pulcro, convertérase, pola maxia do regreso biolóxico, nun galego forte. Non se vía limpo pero non estaba de todo inválido e podía pintar, aínda que coordinaba as súas mans mellor que as súas ideas.

[...] Agora acaba de morrer o home que nacera en Galicia en 1905 e aos sete anos fora enviado, só, a Cuba a vivir cun tío remoto e talvez a "facer a India" e converterse en indiano. Sen sabelo a súa nai mandárao a ser un grande escritor cubano.

 (Foto da Habana nas primeiras décadas do pasado século; foto tomada de Internet)