OS OUTROS BLOGS. DE PEITES E CABELOS (I)
Na revista nº 6 do noso instituto, Alén da chuvia, publico un pequeno artigo sobre o pelo e os peites,
desde un punto de vista digamos folclórico-etnográfico. O interese polo tema
veume tras a lectura dun blog que me recomendara a miña irmá: http://ermitiella.blogspot.com.es/2014/01/peines-medievales.html
Unha beleza de blog e unha beleza de tema. Inesgotable. Como
a poesía. Como inesgotables son os universais literarios (xa sabedes: amor,
tempo, morte).
Hoxe quería, xa que estamos de vacacións e un atópase
distendido, relaxado, proclive ao que lle é afín, continuar por este vieiro
amado.
(Foto dun peite tomada do blog de Ermitiella)
O simbolismo do pelo é riquísimo. Falamos
nese artigo do pelo como vínculo que ata (na raíña-deusa soberana Lupa, da
materia xacobea, que ata coas trenzas –garcetas no galego vello- os uros e
amánsaos para que conduzan o corpo do apóstolo a Libredón-Compostela-futura
Catedral de Santiago), do pelo como arma mortífera na serrana-moura extremeña (arrebolábao
e mataba homes), do pelo como prenda máxica (en Brancaflor en Galicia), do pelo
como prenda de amor (citabamos o peite de Guenevra que atopa Lanzarote –na
novela de Chrétien de Troyes- no medio da foresta e ve nel pelos da amada e
case sofre unha síncope). Hoxe imos continuar un pouco. Por exemplo, vemos que
o peite en mans de Brancaflor chegou a Arxentina: No bien entró a su cuarto, hizo la niña un atadito con
sus ropas y algunas comiditas. Apartó un puñado de sal, otro de ceniza, un
peine y unas tijeras melladas (…). Se
allanó a sacar un peine de su atadito, y después de dejar
unas raras palabras al viento, lo tiró con fuerza hacia su padre. Tupidos
chañarales se formaron de la nada y tanto trababan sus ramazones que no daban
paso ni a una mosca (en Las
mil y una noche argentinas, libro publicado en 1953 por J. Draghi Lucero,
aquí en América Brancaflor chámase Florcita). Tamén nos chama a atención o dato
de que a muller garde o peite coma unha pertenza básica cando parte fóra de
casa (hoxe seguro que estaría antes o móbil), e así o vemos por exemplo no Quijote, no relato narrado por Sancho de
Torralba cando decide seguir ao amado (mete dentro do atadiño un anaco de
espello e un anaco de peite), e vemos igualmente na literatura peninsular
pastoril do XVI como a pastora, cando ten vagar, colle e senta e saca do peito
o peite: Caicerlinga (…) aviéndose
sentado, se quitó de sobre los cabellos una red, que cogidos con ella los
tenía, dexándolos esparzir por sus espaldas. Y sacando de su blanco pecho un peine, los començó a
peinar, pareciendo sus dedos un blanco marfil (en Pedro de la Sierra, 1580,
Espejo de príncipes y caballeros).
Vedes, vese
ben no blog de Ermitiella, que o peite
podía ser un obxecto rico de arte: documentámolos de almafí (na novela
picaresca do Estebanillo González), de xade (en Miguel Ángel Asturias), de
óso, de ouro, de prata, incluso de coiro (en Galdós, se non erra a miña
memoria).
|
Se o cabelo que Xenebra deixa no peite abandonado é prenda
clara de amor (ao igual que o son as garcetas da poesía de Pero Meogo, Garcetas, miñas garcetas/el rei me mandou
por elas/ madre, que lli farei? , en galego moderno, que farei da miña vida, miña nai?), vemos que na poesía primitiva
española e mais na do chamado século de ouro, continuamos co mesmo: por
exemplo, lemos na Arcadia de Lope de
Vega que Clavelia dálle en prenda a
Celso un peite de almafí dourado; e
moito máis tarde, cando xa sabe que o seu amor é correspondido, a Pepita de Juan
Valera peitea a Luís e béixalle con tan humano fervor o seu pelo.
O valor do pelo pasa á barba: un home debe ser un home
barbado ou non é home. E fixémonos que, querendo, podemos pasar da imaxe
implícita de home de pelo en peito á
estoutra de home barbado = home como Deus
manda. E como se sabe que un home ten a suficiente barba, que ten a barba ben
posta? Se lle entra un peite. Literalmente. Hai un famoso relato documentado
varias veces desde o XVI no CORDE que nolo confirma: recollemos a pasaxe clave
na versión de Timoneda (un rapaz afouto e con ganas de ir á guerra, pero
imberbe, é rexeitado polo capitán): Mirad,
amigo, no os despido sino porque no tenéis barba, que el soldado parece mal sin
ella. Dijo el mancebo: -Y, ¿qué tanta barba es menester que tenga, señor? Respondió
el capitán: -Cuanta se pueda tener un peine en ella. Entonces el mancebo sacó
un peine y metióselo por la carne en la barba.
De onde deducimos que
o peite é a medida da barba, da esencia de ser home: xa que logo, o que vale un
peite é iso: valorar canta barba hai, que home es. Saber lo que vale un peine podería encontrar aquí a súa explicación
(pero sobre a orixe desa frase hai moito escrito, esta é unha hipótese máis:
antes de formularse así –a formulación actual non se documenta ata a década de
1980 nos corpus académicos-, formulábase saber
cuántas púas tiene un peine, frase que figura por ex. na parella Galdós-Pardo Bazán,
dando unha idea de astucia semellante á que se deduce daqueloutras unidades
fraseolóxicas onde a astucia se equipara a saberlle contar os pelos a un can ou
sentir medrar a herba). Por hoxe abonda co tema. Continuaremos a semana
que vén.
Mª
Rosario Soto Arias.
Ningún comentario:
Publicar un comentario