LENDO A DÍAZ CASTRO

DÍA DAS LETRAS GALEGAS EN TRES.

PRIMEIRO

Dezasete de maio. Hai sol e floreceron os sabugueiros (a miña avoa coruñesa, nacida no barrio de santa Lucía e con raíces en Almeiras chamáballes biouteiros, quizais polas propiedades curativas que ten  esta planta, bieita xa que logo en bondades; sabugueiro, con todo, é verba fermosa, outra raíz potente, segue a liña do occidente e baixa ao sur, está en Jabugo, conservando o be intervocálico, sempre co k sonorizado, fronte ao saúco do dominio central).  Xa o dicían os grandes pensadores A lingua é compañeira do imperio.

            Penélope, a poesía paradigmática de Xosé Díaz Castro, a poesía que o eleva ás estrelas, que o fai partícipe do convite dos ases (di en ‘Terra do tempo’: Pro eu non fun escruído da convida!/ Hora e lugar me deron, nao e portos, / i a groria de levar esta inmortal ferida, / i a de alterar a hestoria dos vivos e dos mortos.), Penélope, digo, pon o dedo na chaga e aí fica eternamente aberta:

                        UN PASO adiante i outro atrás, Galiza,

                        i a tea dos teus soños non se move.

                        A espranza nos teus ollos se esperguiza.

                        Aran os bois e chove.

                        Un bruar de navíos moi lonxanos

                        che estrolla o sono mol coma unha uva.

                        Pro ti envólveste en sabas de mil anos, (…)

Que deita por esa ferida? Responderemos retomando as palabras que lle oímos o trece de maio, día de milagres, bo día para cantar verdades, ao poeta Xulio López Valcárcel, da Xeración poética dos 80, poeta galardonado con premios importantes, cando se dirixiu a nós no salón coruñés chamado ‘Portas ártabras’. Son estas: Inmobilismo, Frustración, Fracaso como pobo.

Penélope simbolizaría, simboliza todo isto. Hai moita verdade nesas terribles verbas. Con dor profunda hai que asumir o que non somos. É a Dialéctica da nosa existencia. É a Antítese do que quixeramos moitos de nós ser. Pero somos. Porque falamos galego, porque entendemos a quen fala galego. Pola lingua por excelencia somos. E inxertamos noutras linguas da nosa seiva creadora: Eis Cervantes, Saavedra, pais de Camõens, Machado, Gaite. E o galego é pai de  idiomas que procrearon imperios. Tampouco é xusto de todo punto falar de fracaso como pobo. Cal é o pobo triunfante? O que conquista o mundo? Dubídoo moito.

Vistes o último capítulo de House of cards? Kevin Spacy-Frank Underwood é xa Presidente da nación máis poderosa, teoricamente, do planeta. Entra no despacho do Capitolio. A cámara enfoca lentamente como se aproxima á mesa, como apoia as mans, unha a unha, palma a palma: vemos os símbolos: as barras, as estrelas, a aguia calva norteamericana, a propia ventá sobre a capital do país; entón dá un par de toques secos, seguidos cos cotenos na mesa. Acaba o capítulo.

Os símbolos son tamén poder. Imprescindibles.

            Na obra cume de Díaz Castro están moitos dos símbolos que definen  Galicia: a cruz (teño diante dos ollos, na casa de aldea, o Escudo de Galicia: a hostia no cálice, as sete cruces, as sete provincias do vello reino: o primeiro reino católico de Occidente), a pedra (Compostela: lemos en O berro das pedras:

a Catedral, a grande Galiña deitada no medio das leiras.

                                   ***

Dolorosamente, Compostela, dolorosamente

            te amaron hastra que o teu nome

bourou nas mesmas estrelas, Galaxia que inda cansa

            o pescozo dos homes!

Velaí, velaí o outro símbolo, as estrelas, a nosa Galaxia, o Camiño que fixo Europa (e son palabras de Goethe as que subxacen e afloran mesmamente, como os sabugueiros).

Que máis quixer un pobo para ser, para estar, para merecer un respecto na Historia? Só nos falta conciencia, quizais. Conciencia de nós mesmos. Conciencia e coñecemento. Iso sempre. Son 32 poemas, Nimbos de Xosé María Díaz Castro ten un número próximo ao de Cantares Gallegos, máis aínda que De catro a catro. Pero claro, meus amigos, que ten que ver a cantidade coa calidade? Xa me contaredes. Na tertulia posterior á conferencia, relembramos tamén nas Portas Ártabras, a Mendiño. Porque, naturalmente, só con Penélope xa situariamos o lucense na Galaxia das Letras.

(o poeta Xulio L. Valcárcel falando nas Portas Ártabras)

SEGUNDO 

Celebramos onte no instituto a entrega do premio do primeiro Concurso de Microrrelatos Día das Letras. Só a nivel de ESO. A gañadora foi a alumna de cuarto Laura Carballo Franceschini. Díxonos a súa profesora de lingua, Susana Piensos, que é unha alumna boa, con aptitudes para a creación e recordounos que xa fixera un par de espléndidos haikús para os cadernos literarios do centro. O tema do microrrelato é propio da adolescencia, etapa de incertezas. Ao xurado gustoulle esa imaxe do interminable… Non leva título:

            Despertou naquela illa, pero, estrañamente, era unha especie de bucle inacabable, infinito. Era xa a sexta vez que se tiraba polo acantilado da zona leste nun intento de suicidio, pero non conseguía quitarse a vida. Que debía facer? Tolear? Era irónico que na realidade houbese tanta xente loitando por manter a súa existencia, e el, en cambio, polo contrario.

Parabéns unha vez máis, Laura! Confiamos en que nos darás novas satisfaccións literarias.

(Entrega do premio a Laura na Biblioteca do Instituto)

TERCEIRO 

Xa saberedes que un negocio de alimentación de ámbito galego nutriunos onte venres cun agasallo lírico e tradicional: unha coidadosa edición de cantigas do pobo, feita por Manuel Rico e Antón Santamarina. Delicadas flores na portada (por algo estamos en maio) e recendentes letras que chaman á comunicación coral. Cantamos por moitas razóns, o libriño convídanos a que repasemos as causas, os motivos polos que un ser humano canta. Íntima unión a que hai entre nacemento da música e da linguaxe. A nós persoalmente chámanos a atención as variantes (por exemplo, na terra da miña nai, Valdeorras,  hai unha variante toponímica naquela que di Ao subila e ao baixala, mira Maruxiña, mirá, a costiña d’ Olivedo, mirá…, e na terra do meu home, Trasdeza, cantaban doutra maneira aqueloutra: Haiche tempo fuches miña/ e agora véñoche vere,/, que che quero perguntare,/ se queres volver a sere). Dígolle ao meu sabio compañeiro de fatigas, un pouco por dicir,  Que riqueza de variantes, e por que haberá tantas…? E dime el: Porque a memoria da xente é fraca. Está ben, é un enfoque que me fai sorrir. Recordemos, entón, que a trasmisión deste xénero de literatura é tradicional, ancestralmente oral e que, efectivamente, a través do tempo e do cambio de emisor, esquécense cousas, e así recréanse, repóñense, e incluso podemos hipotizar que interviría a estética do discurso: un pode cambiar algo a mantenta, pensando que mellora o verso. Parabéns aos autores da edición, parabéns aos empresarios polo bo criterio!