VISITANDO

 

VISITANDO A VELLA ARMÓRICA

 

(Casa no centro histórico. Rennes. Foto feita por Charo Soto).

Pasamos unha semaniña en Rennes cos nenos, por mor do traballo dun noso fillo. Dixérame Delphine, contertuliana nosa dos mércores, que Rennes non era gran cousa de cidade mais a nós pareceunos fermosa de abondo, acolledora e ricaz en recantos preciosos, sorprendentes. Tivemos o privilexio de ter o apartamento situado na cerna do centro histórico, entre casas con travesas de madeira evocadoras da baixa Idade Media. 

 

(Rennes)

 

En Rennes naceron personaxes importantes coma o escritor François René de Chateaubriand ou o mosaicista Isidore Odorico e pola súa universidade pasou xente tan interesante coma o folclorista e autor en lingua bretoa Anatole le Braz. Pasear por Rennes é un pracer tranquilo, xantar ou cear nunha das súas creperías unha experiencia enriquecedora, beber nas cuncas de cerámica cunha asa a sidra do país é case coma comungar co noso pasado ártabro…

Gustounos moito Rennes, para que negalo… É unha moi boa porta para dar unha primeira cata na Bretaña (os franceses din la petit Bretagne, os ingleses chámana Brittany) e nós usamos a voz Armórica que no pasado designaba boa parte deste territorio do noroeste da actual Francia. 

(De aquí tiramos parte da información folclórica bretoa que amentamos)

 

Foron seis días os que estivemos na Bretaña, dos cales 3 collimos o coche para saír fóra da cidade. Un deles fomos ao zoo a media hora de camiño, un zoo pequeno pero xeitoso que se acha no terreo que fora do castelo ou château de la Bourbansais, un lugar fermoso con moita e coidada vexetación ornamental, onde os meniños desfrutaron ben.

(Prendemento de Xesús. Abadía beneditina de Mont-Saint-Michel)

 

(A expulsión de Adán e Eva do paraíso. Interior da abadía de Mont-Saint-Michel; arriba: San Miguel vence o dragón/demo. Interior da abadía...)

 

Outro día viaxamos ao Monte de San Miguel ou se gustades, Mont-Saint-Michel (e en Berceo San Miguel de la Tumba, porque Mont Tombe é o nome antigo, documentado no s. IV; é de supoñer que esa voz é da familia de tómbolo) a salvo das mareas viviñas, tan intensas e asolagadoras, coa súa muralla vella, a abadía beneditina gótica protexida como monumento senlleiro xa desde mediados do XIX e hoxe declarado patrimonio da Unesco. Aquilo é unha auténtica peregrinaxe de turistas. Tárdase un tempiño en camiñar cos nenos desde o aparcadoiro… pero a beleza incuestionable da contorna fai que todo o secundario quede no xusto plano. Nas últimas horas da tarde puidemos dar unha volta por Dinam. Non me estraña que os meus fillos quixeran visitar Dinan. Ten case tres quilómetros de murallas, un castelo do XIV e edificios inesquecibles, coma a torre do reloxo… Aí, na praza do Mercado, vimos a estatua ecuestre en bronce dedicada a Bertrand du Guesclin: para moitos de vós, sobre todo os novos, pouco vos dirá o nome pero para a xente da miña xeración é curioso velo enaltecido e convertido en heroe. Cando se estudaban as loitas dinásticas do XIV na península entre Pedro I, o lexítimo rei, chamado por uns o cruel e por outros o xusticeiro, na pelexa final contra o seu medio irmán Enrique, o que logo será o primeiro rei da casa de Trastámara, a Du Guesclin se lle atribuían aquelas cínicas verbas: non poño nin quito rei pero axudo o meu señor (mentres que se supón que lle agarraba fortemente os brazos a Pedro para que non puidese defenderse dos golpes mortais de Enrique); é dicir, para nós pouco máis que un típico mercenario. Para Francia un heroe, un condestable. Así que este Bertrand é de orixe bretoa… e participou activamente na guerra dos cen anos contra Inglaterra. Xa vedes como cambia o punto de vista segundo cambias de localización xeográfico-política. En Rennes tamén din que foi, na praza das Lices (onde se facían torneos noutrora e hoxe en día hai un magnífico mercado con marisco feraz de aparencia espectacular, os sábados), onde sostivo Du Guesclin a súa primeira liza, o seu primeiro torneo. 

(Dinan. Foto tirada de Internet; na dereita: Dinan, torre do Reloxo, foto feita por Charo Soto)

 

E o derradeiro día en que proxectamos viaxes non moi distantes de Rennes fomos dar á paisaxe granítica, de granito rosa, da costa norte.

 

(Costa de Granito Rosa. Foto feita por Charo Soto)

 

Entre a xente próxima a nós que xa visitara a Bretaña armoricana dous son os comentarios paradigmáticos: aquilo é coma a Galicia que quixeramos ter, ou se non fose galego gustaríame ser bretón. Comparto en boa medida ese sentimento de digamos identificación con esa terra, malia ter moi claro coma o señor Chao Rego que eu nacín, nazo e renazo galega e quixera descansar o sono eterno aquí, onde naceron bisavós, avós, pais, esposo, irmaos e fillos. Comparto en boa medida o desexo de harmonía paisaxística, de conservación sabia de grande parte do patrimonio arquitectónico e forestal do que fan gala os bretóns. Aqueles carpazais magníficos, os toxais esgrevios cargados de orgulloso simbolismo… O meu esposo case fai un pranto polo carpazal familiar… Ulo? Vendido o monte tras as partillas correspondentes unha vez que faltaron os meus sogros, agora hai un eucaliptal onde antes houbo un piñeiral, varios castiñeiros, algún carballo e un montón de carpazas e uces que en maio alegraban a alma. Desolador.

(Costa de Granito Rosa. Foto feita por Luís González)

 

Camiñamos horas pola ribeira atlántica bretoa e á beira dos camiños un arame discreto marcaba os lindes con carteis que avisaban “non traspasar” con vistas a preservar a flora…

A comuñón de espírito entre Bretaña e Galicia vén de vello. Xa conmoveu o tema a Castelao, a Cunqueiro, a tanta boa xente… Foron feitas análises comparativas e a nivel de etnografía do mar, teño in mente aquel magnífico libro de F. Alonso Romero (Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones, 1996). Pero éme inevitable retomar vínculos porque acabo de vivir esa inefable sensación de unión, de tocar raíces comúns…

(Bebendo a sidra. Foto feita por Charo Soto)

 

Á hora de xantar únenos a sidra, as filloas/crêpes/krampouezh e o marisco. Compartimos a devoción pola fraga, polo granito, polos cons xigantescos e polo toxo. Símbolo máximo, dixen arriba. Para eles o toxo é o ouro bretón (= lann, en bretón); para algúns de nós, chorimas e toxos son esenciais (repasade, por exemplo, a foto de Manuel Rivas cando ingresou na RAG, neste blog tédela en data: luns, 1 de maio de 2023).

(Costa de Granito Rosa. Carpazal. Foto feita por Charo Soto)

 

Compartimos relixiosidade: adro e parroquia delimitan en ambos países un territorio moi especial, dunha sacralidade antiquísima. Eis os cruceiros! Eis os santos bretóns! Dan tema para un par de páxinas outro día. Dan nome a praias, lugares, aldeas. Hai etnógrafos e/ou folcloristas bretóns que poñen en relación directa os vellos druídas cos santos fundadores da Bretaña: cando un le esa conexión non pode por menos de volver a mente ao lido en Otero Pedrayo, aquela derivación fermosísima entre o vello druída chamado a desaparecer e a fundación santa de Oseira, emblema da Galicia nova-cristiá. A presenza da morte naquela cultura e na nosa, familiar, constante presenza en ritos, contos e lendas, forma parte tamén da relixiosidade dos nosos pobos. Sobre a carreta que conduce Ankou, especie de mercurio-mensaxeiro da morte, tense falado abondo: Cuba e Miranda (Cuba Rodríguez, Xoán Ramiro; Miranda Ruíz, Xosé Sexo: Diccionario dos seres míticos galegos) citan un caso dun informante de Cangas do Morrazo que mantiña noción dese carro que vai recollendo os mortos das casas onde falecen… Seguramente hai máis bibliografía a man. Confeso non ter un coñecemento exhaustivo da carreta ou carro dos mortos en Galicia. Pero non dubido da pertinencia deste dato que me comunicara hai xa anos, 15 ou 20 anos, a nosa colega e amiga María Lema, natural de Santa Cruz de Rivadulla. Relembraba María o seu pai, quen morreu velliño e días antes do seu pasamento, postrado xa no leito mortuorio, dábaselle por incorporarse e marmuxar case, non, non aínda, non veñas, espera ou así e eles preguntábanlle que é, papá, con quen fala? E el dicíalles que oía o carro que o viña buscar… Nunca antes na vida lles falara nin mentara tal carro nin carreta. Os que estades versados nos relatos sobre o Ankou saberedes xa que o eixe da carreta que conduce renxen moito, fan moito ruído…

 

(Altarciño dedicado a San Guirec, na praia que leva o seu nome. Antes a imaxe era de madeira; a xente creváballe agullas no nariz para pedir un bo matrimonio...)

 

San Brandán chega ás costas da Bretaña, desembarca aí na súa procura do paraíso, ao igual que aquí chega probablemente San Amaro e, ben documentado por Díaz e Díaz, chega Trezentonio.

A marabilla da lenda bretoa da cidade asolagada de Is acha o seu paralelismo na lenda atlántico-galaica de Carregal (a miña querida amiga Uxía e unha servidora estudamos esa concomitancia:  Uxía López Meirama, Mª Rosario Soto Arias, “De vilas asolagadas”, Garoza, 7, 2007).

A literatura lexendaria daría para moito: citemos só que nas dúas terras atlántico-europeas hai seres femininos (mouras e Korrigans) que moven e transportan pedras xigantescas coma quen leva ovos na man… E nas dúas hai monstruos míticos que saen do mar e son vencidos pola man do(s) heroe(s) locais. No caso da Coca redondelá os heroes, en número de 12, son mariñeiros pontevedreses bravos e anónimos (hai anos que o limos nun libro de Clodio González Pérez, se non falla a nosa memoria). No caso da monstruosa serpente mariña que mata o heroe bretón e cuxo sangue vai tinguir de rosa o granito que antes era branquiño branquiño, ten nome propio: é un mariñeiro de Perros-Guirec e chámase Gildas.

(Fermosa casa en Dinan)

 

E outro tanto daría a numeroloxía (a importancia do 7 e do 9 en ambas terras) pero non podemos aprofundar máis por hoxe. Fica na man (na fonte, no tinteiro) a presenza nos nosos escritores (Otero Pedrayo e Cunqueiro) da frauta de Merlín. Intuímos que esa frauta tivo que soar tamén na Bretaña armoricana. Non logramos oíla polo de agora: si oímos en Bretaña, en troques, a arpa de Merlín. Haberá que dedicarlle un estudo detallado a iso. Mentres tanto, feliz mes de Santiago (Sant Jaquez en bretón).