GALICIA INMORRENTE
SANTA MARÍA DE TRASDEZA
Hoxe, día da Virxe de agosto, día da Asunción da Virxe, é un día celebradísimo en toda Galicia. Esta advocación mariana é a que ten baixo o seu padroado o maior número de parroquias de todo o territorio (en concreto 730 parroquias, seguida de lonxe por san Pedro con 306, Santiago con 287 e san Xoán con 275; datos tomados da páx. web Parroquias de Galicia por advocación).
En Galicia, na diócese de Lugo mais provincia de Pontevedra, bisbarra histórica de Trasdeza, hai dúas parroquias que na actualidade se disputan a honra (desde o noso punto de vista de filólogos e amantes da historia non esaxeramos nadiña ao falarmos aquí de honra) de ser a vella SANTA MARÍA DE TRASDEZA, a que figura nun documento do século VIII, o testamento de Odoario, aquel que fora bispo lucense (recordemos que Lugo é unha diócese moi moi vella, con moito prestixio histórico, arredor dela figuran as primeiras mencións do cristinanismo histórico, por alí predicarían os chamados sete varóns apostólicos, e quizais de Lugo e o dereito, cuxa orixe se perde na noite dos tempos, da súa catedral a expoñer permanentemente o Altísimo en forma de Hostia Consagrada, proceda -a título hipótese verosímil- o escudo do vello Reino de Galicia). As dúas parroquias devanditas son as chamadas hoxe en día Santa María de Abades e Santa María de Cortegada. Nese texto de metade do século VIII, dise que Odoario lle doa á Igrexa de Lugo a igrexa Sancta Maria de Trasdeza quam nuncupant Petos, literalmente ‘Santa María de Trasdeza á que chaman Petos’. Con cal das dúas se corresponde? Hai quen defende que é a de Abades e hai quen defende que é a de Cortegada.
Partidarios de Abades: A Asociación de Xenealoxía Heráldica e Nobiliario de Galicia. Amósovos a páxina das redes sociais de onde obtivemos o dato.
Tamén o pensa así García Conde (citado por N. Ares, vid. máis abaixo), quen naceu nunha parroquia próxima e di que Abades é un nome novo, moderno, e que antigamente esa igrexa foi chamada Santa María de Pedre, sendo Pedre unha corrupción do Petos mencionado no documento do ano 747.
O erudito D. José Espiño, que fora cura da Bandeira moitos anos, gran amante da historia e bo coñecedor da arqueoloxía castrexa. Tivemos a gran satisfacción de visitalo hai anos na súa casa, onde fomos ben agasallados con algúns dos seus estudos, onde nos mostrara a súa espléndida colección de achados en pedra, todos etiquetados con rigor e postos xa á disposición de instancias universitarias ou museísticas para o día en que el falte… D. José mostrou a súa clara predilección por identificar a Santa María de Trasdeza do testamento de Odoario con Abades, precisamente polo cambio de nome. O meu esposo, filólogo non desprezable en quen tantas veces deposito a miña confianza digamos científica, tamén se une a esa crenza.
Isto no que nós sabemos. Sen dúbida a opción de Abades terá outros partidarios, pero díxenvos o que sabía ata o día de hoxe. Veñamos agora aos partidarios da outra identificación. Santa María de Cortegada é a vella Santa María de Trasdeza, así referenciada no texto do século VIII. Non creo que se poida dicir que ese fose o “nome oficial”. Trasdeza coidamos que funciona aí como referencia xeográfica, non como nome de parroquia, como se dixeramos Santa María en (terras de) Trasdeza. Non o podemos asegurar, claro, pero ben podería ser.
Partidarios logo destoutra opción: o escritor e investigador lalinense Daniel González Alén. Lemos en prensa un resumo dun seu libro publicado, onde a propósito de Santa María de Cortegada di: Dentro del patrimonio religioso destaca la iglesia parroquial barroca «que conserva elementos prerrománicos e románicos, destacando polas seus canzorros figurados e as métopas con rosáceas que conserva baixo os aleiros e na ábsida que datan do século XII, pero xa antes no século VIII a igrexa de Santa María de Trasdeza, que así se chamaba daquela, figurando no testamento do bispo Odoario e dous séculos despois mencionada nun documento de dación o mosteiro de Carboeiro. Tamén destaca polos seus antigos retablos e imaxes e ten reloxo de sol, e nas proximidades un peto de animas adicado a Santo Antonio datado en 1902 o ano en que tamén rematou a torre da actual igrexa». (en: https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deza/silleda/2018/11/25/nueva-vida-antigua-escuela-parroquia-cortegada/0003_201811D25C6991.htm).
E está a opinión “indirecta” do sabio xa falecido, D. Nicandro Ares Vázquez, home que pasa á historia como bo profesor, bo párroco, académico e magnífico filólogo de Galicia (con quen tivemos tamén o privilexio de manter algunha que outra conversa etimolóxica, sobre o nome da parroquia e igrexa en que recibimos dous sacramentos, bautismo e matrimonio, Santa María de Oza, da Coruña desde 1912). No seu estudo sobre a toponimia trasdezá da diócese de Lugo non se manifesta claramente partidario desta opción, pero case, porque, meus amigos, sitúa a información documental, como quen fai unha identificación, de Santa María de Trasdeza, baixo o epígrafe de Cortegada, e non no de Abades, que tamén estuda nese mesmo artigo. Adxúntovos foto da páxina que sae da súa pluma.
Unha servidora tamén se acaroa desta banda. Nin nos convence o argumento do cambio de nome (porque, se imos ver, imaxinade que algún día esta nosa Santa María de Cortegada se chamase Santa María de Trasdeza: pois tamén houbo logo un cambio de nome… Cambio de nome puido haber, pero cal foi o primeiro, só Deus o sabe…), nin nos convence a derivación-corrupción de Petos a Pedre. Máis ben Pedre dá que pensar nun Pedro, nome de posesor.
E logo está o feito de que aquí, neste terra que rodea a igrexa parroquial de Cortegada (onde por certo, foran bautizados o meu home, a súa nai, as súas avoas e avós maternos…, o noso primoxénito Suso, logo alumno do Eusebio…), aquí -dicimos-, onde hai unha riquísima concentración arqueolóxica (xa para empezar a igrexa está aló enriba, onda o chamado precisamente Castro do Cura, e próximo dunha banda está un triángulo inusual pola pouca distancia inter-castros: Castro do Marco, de Cartimil e o de Cortegada, mentres que da outra banda está o interesantísimo Castro Montaz, rico en granito[1], rico en pedras, rico en petos, entendendo por peto aquí unha pedra, unha formación pétrea -se mirades no DdD veredes esa acepción, un peto é algo duro, pedra, con que tropeza o home ao arar, da familia léxica do peteiro de herba, algo duro que sobresae, da familia do Petón de Culleredo, saínte que destaca de pedra no perfil orográfico… E precisamente aí, no Castro Montaz -que pertence hoxe en día tanto á parroquia de Oleiros como á de Cortegada- documéntase a existencia do topónimo Chao de Petos. É este un argumento non desprezable en absoluto, un argumento a ter en conta. Aquí queda a cousa. Seguiremos investigando outras opinións, novos datos. Parabéns a todas as Marías e Asuncións.
::::::::::::::::::
Nota:
(1) Contábame aínda este día un veciño aquí na aldea, Pepe de Vitorino, 72 anos, (eu pregunteille que sabía da fonte de Valmundín/Valbundín, próxima ao Castro Montaz, e non lonxe da igrexa de Cortegada) que de rapaz moitas veces tiña ido á fonte por auga para os canteiros… -E logo que facían eses canteiros, e de onde sacaban a pedra? -Todo iso eran canteiras…, había unha onda a Carballeira do Rei, outra a Carballeira de Xil… (preto de Castro Montaz e da Casa dos Chaos, xa na aba do Chamor, parroquia de Cortegada), e facían pedras para a estrada: collían unha pedra así (debuxa no chan un cadrado de aproximadamente de 50 cm por 50 cm), facíanlle así dous riscos (debuxa unha cruz que divide a superficie en 4 novos cadrados), logo dábanlle a volta, golpeaban na marra no centro e clak!, catro adoquíns feitiños! Eu leváballes o porrón de auga, de barro, ben fresquiña e eles deixábanme darlle coa marra…
Ningún comentario:
Publicar un comentario