OS NOSOS POETAS

OS NOSOS POETAS

“Lamento nun cemiterio”

Que triste e deprimente é a morte…

Mil noites engaioladas sen poder

volver ver as estrelas.

Un  tedioso descanso

onde a luz da lúa escapa

coma un esbirro polos beizos

da realidade,

que se vai, distante, do noso soño.

Ningún beixo máis do aire

salgado mariño nas nosas bocas.

Triste destino!

O esquecemento eterno da beleza

e da arte. Ve como se esvaecen

a envexa, a luxuria, o amor,

as paixóns e os pecados

que nos dotan daquela doce

humanidade…

Ningún alento máis do aire divino

nos nosos evanescentes peitos,

aos que abandonaran, fuxitivas,

a calor e a fermosura da vida.

“Cantar dun vivo desesperado”

Ah, a perda e a dor da vida!

Cen voltas ao sol ata o eterno anoitecer,

Miles de verbas de amor baleiras,

Coma rosas murchas,

cubertas coa cor do sangue,

igual có roxo inicio da existencia…

Para que tanto desazo?

Onde están os seres idos,

que noutrora encheran,

con súbita graza e calor repentina,

todos os ocos do meu corazón?

Se a miña alma está feita de recordos,

que será dos meus prantos e alegrías

sen aqueles que os causaron?

Que son eu, nunha falsa flor

da xuventude,

senón unha sombra do que fun?

Nos bordos da corda frouxa

ou dunha corda a punto de colgar.

E que é a morte, se a vida

xa está perdida?

Levo universos pechados na miña mente:

liberareinos do po de estrelas,

que ao po hei de tornar,

co estilete da desesperación do vivir.

Ou, existencia! Ou, desgraza!

Ou, amor esvaecido coma area

no reloxo imparable da creación!

Adeus, adeus!

(Ainhoa Grandío Álvarez, 2º de bacharelato no curso 2015-6).

A ESTÉTICA NEOGÓTICA/NEORROMÁNTICA

(Mary Shelley. Imaxe tomada da Internet)
 

Esta estética neogótica e/ou neorromántica que formula a nosa alumna non é só propia do século XIX (inda que aí acada o clímax: é o tempo de Mary e Percy B. Shelley, que se xuraban amor eterno no cemiterio, diante da tumba de Mary Wollstonecraft...,  eran aquelas tardes daquel ano sen verán de 1816 en que se reunían os amigos na vila Diodati e alí se fraguaban as primeiras páxinas do Frankenstein ou de O Vampiro...; de feito arestora  Ainhoa  está lendo Mathilda and other stories de M. Shelley), senón que aparece tamén na obra dalgúns nomes senlleiros das vangardas do XX. Teño nas mans o tomo II da edición facsimilar da coruñesa revista Alfar (un novo tesouro: unha pequena caixa de tesouros poéticos e artísticos: algúns dos grandes de América como Reyes, Vallejo, Borges, J.J. Casal; algúns dos grandes do dominio do castelán peninsular como Guillermo de Torre, Machado, Alberti...; algúns dos grandes do dominio galaico-portugués do momento, como António Nobre, Álvaro Cebreiro, Noriega Varela, Eladio Rodríguez...) e aí apréciase algo do que vos dicía: 

Yo doy mis besos en el cementerio a la mujer que adoro (...). Lo que se llama la vida no es nada (...). Qué días más intensos (...), abrazados a ratos silenciosamente como si fuésemos nuestro mausoleo (de “Idilio”, de Ramón Gómez de la Serna, texto datado en novembro de 1923).

 (Portada da coruñesa revista Alfar, t. II)

E apreciade a estética igualmente decadentista destes versos de Antonio Espina (1924):

La Vida. Tedio letal

Forma que informa el fantasma...

E se volvemos de novo ás páxinas escritas polo autor das greguerías, podemos acompañalo polos campos santos (o cal trae á nosa memoria aquelas veladas nocturnas que os homes da Coruña do XIX facían anualmente ao cemiterio de san Amaro –fala Estrada Catoira, no libro xa mentado neste blog, dunha auténtica procesión cívica na que participaba a boa burguesía herculina- para honrar os ilustres galegos, tales como M. Murguía, M. Curros, E. Pardo Bazán, etc.)  a través da literatura das laudas sepulcrais, non exenta de beleza. Velaquí unha mostra breve:

Ángel aprisionado en este suelo

fué de bondad ejemplo sin segundo,

flor de virtud, que marchitaba el mundo,

divino aroma que le absorbe el Cielo.

 (Foto de R. Gómez de la Serna, tomada da Internet)
 

As nosas músicas: Guadi Galego

Guadi Galego: "Matriarcas", tema do seu disco "Lúas de outubro e agosto"

(Sección coordinada por Mario S. García. Colaborou o profesor X. P. Mondelo)

LENDO A...

LENDO, UNHA VEZ MÁIS, A CERVANTES.

Hoxe o que nos pide o corazón é homenaxear o país veciño, a Francia, a dulce France, como di a Chanson de Roland nun verso –da versión do manuscrito de Oxford-  que recolle o derradeiro pensamento de Rolán.

E sempre que se poida, non é mala política obedecer o corazón (xa sabedes: o ideal é a relación harmónica coa lóxica, coa cabeza, coa mente). A forma de facelo que vos propoño é rastrexar a presenza da literatura francesa no libro de Cervantes, no Quijote, aproveitando que este ano está de aniversario a publicación da segunta parte (recordemos que fora en Madrid,  por Juan de la Cuesta –coma a primeira-, e precisamente no mes de novembro de 1615 se asina unha das aprobacións prescritas, o que significa que ata finais dese ano non debeu saír  á venda esa segunda parte). Así dun tiro matamos dous pombos, como di o proverbio galaico.

Neste traballiño lévanos pola man un sabio catalán dos máis grandes que houbo, o profesor Martín de Riquer, cuxos libros honran a biblioteca de calquera casa.

 (O prof. Martín de Riquer. Foto tomada da Internet)

A literatura francesa penetra na nosa península desde tempos inmemoriais: basicamente por tres vías. Unha, importantísima, o Camiño de Santiago ou Camiño francés (recordo perfectamente estarmos os catro da familia oíndo a un ilustrado parisino que nos contaba pé da torre de Saint Jacques no corazón da vella Lutecia, como de alí –e vindas de Alemaña e mais da Grande Bretaña- saían greas de seres humanos para peregrinaren a Compostela de Galicia); outra, non menos importante, os matrimonios que tanto unen aos pobos (casaban infantes con infantas, príncipes con princesas, raíñas con reis, e casaban xentes do común: unha servidora, sen ir máis lonxe,  ten tamén un apelido francés: o segundo da avoa paterna, Allut); e a terceira vía importante, a  influencia cultural depositada polas ordes relixiosas francas, como Cluny e Císter.

A PRESENZA DA LITERATURA FRANCESA NO QUIJOTE.

En primeiro lugar situamos a Dulcinea: don Quijote namora sen tela visto nunca. Funciona aquí o poderosísimo tópico do amor de lonxe ou amor de oídas (como o propio manchego afirma, sólo estoy enamorado de oídas... , na parte II, c. 9), ben documentado xa na poesía cortés provenzal (tanto en Guilhem de Peiteu, como e sobre todo, en  Jaufré Rudel, sublime poeta do XII).

Roldán: O duque bretón, sobriño de Carlomagno, é o protagonista do libro épico por excelencia da literatura francesa, La Chanson de Roland: a súa fama e popularidade traspasa rapidamente as fronteiras e os xéneros, entra a saco no romanceiro (En París está dona Alda,/ a esposa de don Roldán..., recitaban os nosos antergos) e dá lugar a novas marabillosas versións do Renacemento italiano (o Orlando furioso de Ludovico Ariosto, que tan ben coñece Miguel de Cervantes). En I, 1 aparece Roldán el encantado (vencido polo heroe fabuloso español Bernardo del Carpio); volve aparecer en I, 25, etc.

Os doce pares de Francia: Aparecen en boca de don Quijote cando di esas palabras esenciais: Yo sé quién soy...(I, 5). Están en letras de ouro gravados na Chanson, pero xa antes son citados na  chamada Nota Emilianense. No Poema de Fernán González (épica castelá) enuméranse estes: Roldán, Oliveros, Turpín, Ogier de Dinamarca, Baldovinos, Reinaldos de Montalbán, Terrín, Gualdabuey, Arnald, Angelero, Estolt e Salomón.

Reinaldos de Montalbán (I, 1): este heroe épico francés, Renaut de Montauban, é o protagonista dun cantar de xesta do s. XII. Vémolo frecuentemente en romances hispánicos.

Lanzarote: I, 1, presenza indirecta, cando recita os coñecidos versos don Quijote, Nunca fuera caballero/ de damas tan bien servido..., tendo en mente o autor o romance que remata como fuera Lanzarote/cuando de Bretaña vino. Lanzarote do Lago, pai de Galaaz, fillo adoptivo e esposo da dama do Lago, aparece documentado por vez primeira para a historia da Literatura Universal na obra do francés Chrétien de Troyes. 

A raíña Xenebra: I, 13. Aí alúdese aos amores de Lanzarote e a raíña Xenebra, amores que se narran por vez primeira na novela en verso Li chevaliers de la charrete  de Chrétien de Troyes, na segunda metade do XII. Tamén se documenta noutra súa novela (Li chevaliers au lion) por primeira vez no que sabemos a crenza xermana segundo a cal as feridas do asasinado deitan sangue en presenza do asasino (en I, 14).

Valdovinos e o Marqués de Mantua (I, 5): Daquela eran famosísimos personaxes do romanceiro; derivan da versión hispánica da lenda francesa de Ogier li Danois (Valdovinos ou Baldovinos é o persoeiro épico galo Baudouin –observade a semellanza da raíz co antropónimo bretón Baudica ou co galego Boudín-, e o marqués de Mantua é o propio Ogier o danés, chamado entre nós Urgel ou Urgero en castelán, e Oxeiros na versión ao galego do tristemente falecido profesor Flores).

Fierabrás: Dá nome ao famoso bálsamo milagreiro (I, 17). Aquí Cervantes parodia un motivo frecuente nos libros de cabalarías. O cantar de xesta francés Fierabrás dátase cara a 1170.

A penitencia de don Quijote en Sierra Morena (I, 25): Aínda que o modelo próximo en que bebe Cervantes é o libro de Amadís, non podemos esquecer que  este ‘modus operandi’ do cabaleiro queda descrito na novela xa citada Li chevaliers au lion (é Yvain o que pena na fraga durante longo tempo), e esa é unha das primeiras aparicións literarias.

A volta de don Quijote á aldea na carreta (I, 47): É a opinión de Riquer que Cervantes puido ter en mente o capítulo correspondente da novela Li chevaliers de la charrete, cando Lancelot sofre a infamante proba de ser conducido por un anano nunha carreta.

(Queda para a próxima semana o escrutinio da segunda parte, onde se falará do encantador Merlín).

As nosas músicas: Dan Ar Braz

Dan Ar Braz: "Borders of Salt"

"Borders of salt, borders of sand
Land of the seas, green land of mine
Borders of salt, borders of sand

Riddled with dreams, green land of ours
Days of misfortune and days of doubt
Are gone, gone with the tide
And days of hope, to settle down
Will come, wash out the blue
It's all, it's all up to you

Borders of salt, borders of sand
Land of beliefs, in crosses and stones
Borders of salt, borders of sand
Of endless prayer thrown through the skies
For better days and better hours
We've got to lay ahead
There for our sons, there for the land
There for, for one and every man
It's all, it's all up to you "

"Fronteiras de sal, beiras de area
Terra dos mares, miña terra verde
Fronteiras de sal, beiras de area
Cribados de soños, terra verde nosa
Días de infortunio e días de dúbida
Vanse, idos coa marea
E días de esperanza, para establecerse
Virán lavar o azul
  Iso é todo, todo depende de vostede.

Fronteiras de sal, beiras de area
Terra de crenzas, en cruces e pedras
Fronteiras de sal, beiras de area
De oración interminable lanzada cara aos ceos
Por días mellores e mellores horas

Temos que estaba por vir
Non para os nosos fillos, non porque a terra
Alí para, por un e cada home
É todo, todo depende de vostede."

Esta canción, caseque un himno, composta e interpretada polo músico bretón Dan Ar Braz, semella pensada para a nosa terra, non si?

(Sección coordinada por Mario S. García. Colaborou o dptmto. de inglés) 

GALICIA INMORRENTE

GALICIA INMORRENTE.

Os mouros: pobo mítico.

Este día fomos ás Portas Ártabras para escoitar falar sobre o tema dos mouros a un antropólogo, profesor de Universidade e autor de numerosas publicacións, o doutor Mariño Ferro. Pero antes de el desenvolver a súa ben trabada teoría, tomou para presentalo a palabra o señor Alberte Corral (da directiva do Facho, un home próximo aos 70 anos) e relembrou que cando era rapaz ían xogar ao campo que circunda a torre e aló, cerca da caseta de pedra que protexe a inscrición famosa, había un burato e eles metían a cabeza e berraban Mouro, dáme do teu tesouro! Mouro, mouro, dáme do teu tesouro! E unha servidora  pensou varias cousas en torrente, unha, “Ca! Que terra a nosa, tan rica en mitos!”; dúas, que poder evocador tan a palabra... Este Alberte percorreu nun tris toda a traxectoria vivida e volveu á infancia dun golpe, ao poder da palabra que traza un mito; e tres, amigo!, eu sempre souben que Coruña é unha cidade mítica [pacen bois da cor vermella, os de Xerión, logo déitanse os ósos para fundar a cidade nun claro ritual de fundación; un dos Carré recolle no Orzán unha lenda de vilas asolagadas; hai unha baía das ánimas onde embarcaban verosimilmente os mortos; hai un santo Amaro onde desembarcaban os que viñan, como Trezentonio, de buscar o paraíso; hai lendas de sereas, etc, etc.], e velaquí, outra proba máis...

(Este día, 27 de outono, nas Portas Ártabras: á esquerda da imaxe o prof. Mariño Ferro; á dereita, o señor A. Corral; foto de Charo Soto).

En fin, imos ao caso: os mouros. O primeiro que temos que facer para centrar ben o discurso –iso entendinlle ao orador- é enterrar vellas trolas, como que as crenzas dos galegos aldeáns son todas supersticións ou que a propia cultura aldeá é cousa de ignorantes paifocos infradesenvolvidos. Moitos son prexuízos que veñen, curiosa-contraditoriamente da Ilustración, e están en boa medida promovidos desde unha elite claramente interesada en explotar esa forza de traballo. Hai que enfocar a construción mítica dos mouros como algo cunha clara funcionalidade, e esa construción (o subtítulo da conferencia era: A inspirada aplicación galega do método universal para crear pobos míticos) segue un método, comparable ao que seguiron outros pobos europeos (puxo como exemplo os gregos: crean o mito das amazonas: comen carne, cortan un peito, usan o arco e todo en oposición á forma “civilizada” de ser, comendo pan de trigo e usando a espada como arma nobre...).

Logo debuxou un cadro de trazos semellantes entre nós (os paisanos galegos) e eles (os mouros): son semellantes as técnicas agrícolas, a cría de gando, o feito de ferraren cabalos, achanzar coa grade, faceren monllos, mallaren, conservar en tullas, ir ao muíño, á fonte, á feira, gustarlles o viño, mercar leite (sobre todo as mouras portuguesas), comerciar, viviren en casas (e pazos, castelos, onde teñen lacenas, chaves), unha semellante repartición do traballo (os homes traballan a terra e as donas fían e van por auga...).

Para proseguir a continuación cos trazos diferenciais: un núcleo irradiador de diferenzas áchase nas crenzas relixiosas: se os mouros van á misa, suponse que seguen ritos propios. Outra diferenza básica co paisano galego: son tremendamente ricos: teñen ouro e teñen tesouros (velaí as trabes de ouro, os apeiros de labranza de ouro, a galiña dos pitos de ouro), gardados frecuentemente por unha serpe. Eles, os mouros, son en síntese, os pagáns. Aquí amosounos o prof. Mariño unha serie de cadros medievais e renacentistas onde se ve o nacemento de Xesús xunto ás vellas ruínas (ao igual que os mouros aparecen xunto as ruínas de castros ou xunta as vellas pedras do megalitismo): ao lado da nova fe aparece o Tempo vello, o home vello, a serpe vella...

Os mouros, unha diferenza máis, viven debaixo da terra: nós enriba. 

 (Ghirlandaio: sobre as ruínas do paganismo, nace Xesús)

E cal é o sentido da construción deste pobo mítico? A resposta que nos deu Mariño Ferro é clara: o pobo crea esa identidade mítica para reforzar a identidade propia. Falou de graos de identidade, nunha especie de escaleira antropolóxica de Xacob: 1º, a casa; 2º, a aldea; 3º, a parroquia; 4º, Galicia/España; 5º, a cristiandade: grao máis elevado. E así en toda a Europa tradicional (un discurso, polo europeísmo e a tradición,  moi propio do Grupo Nós).

Conclusións. Escollamos só tres para non enfadarvos moito co tema. Unha: somos parte de Europa (xa o sabiamos pero non está de máis recordalo: xa o dixo Goethe, desde outro enfoque, complementario, “O Camiño de Santiago fixo Europa”); dúas, hai que reler a Risco e ver que di el dos mouros (revista Nós, nº 43, 1927) ; tres, estes mitos de mouros, serpes que gardan ouro, tesouros e galiñas marabillosas forman parte dun folclore que une e aúna vontades: do antropólogo, do folclorista, e mais do arqueólogo. Somos, os amantes destes temas, ou deberiamos ser, un equipo.

Permitídeme, vós, os novos,  unha cuestión derradeira no día de hoxe. Ide e preguntade aos vosos, aos que teñen un pé –ou ráiz- na aldea, cando e a quen oíron falar por primeira vez da existencia dos mouros. De min sei dicir que foi a miña nai valdeorresa, a súa avoa prohibíalle pasar polo arroio de Rascouprín (Valencia do Sil) porque podía aparecer no camiño a moura loira que peiteaba os cabelos con peite de ouro. Non parecía ser cousa apetecible topar con ela. Pode ser que o temible fose caer nos buratos, vestixios de vella minería prehistórica, que quedan por alí...

 (Rossetti: cadro amosado polo profesor Mariño, a propósito de mulleres-serpes-mouras con cabelos sedutores... Sobre interpretacións da moura mítica en feminino resulta imprescindible o estudo da prof. Mar Llinares)

(E. Munch: máis sobre os envolventes cabelos da figura mítica feminina)

As nosas músicas: Susane Seivane

Susana Seivane: "Gaitera Celta".

(Sección coordinada por Mario S. García)

A CORUÑA

125 ANIVERSARIO (I)

Como sabedes, celebramos que se cumpren 125 anos des que se inaugurara o primeiro curso académico, o día 1 de outubro de 1890, no edificio no que hoxe está o Instituto ‘Eusebio da Guarda’, un edificio sito na Praza de Pontevedra, case no corazón da Coruña, que fora feito mercé –entre outros factores claves-  ao mecenado do coruñés D. Eusebio da Guarda González.  Son cento vinte e cinco anos de docencia nesta histórica sé.  Este día, antes de comezar a reunión do Club de Lectura, varios de nós baixamos á Praza de Pontevedra para facer unha foto diante da estatua do mecenas.

 (Foto tomada da Internet. A estatua do mecenas aparece no medio e medio da praza. Non sabemos exactamente a data, mais si sabemos que nese ángulo do fondo houbo un hospital, El Pilar, nos anos 50, e onde se ve o toldo nós coñecimos o café Unión,onde se xogaba ao xadrez)

E limos logo un fragmento dun libro vello, escrito no ano 1930, onde o señor Félix Estrada Catoyra, autor dunha Contribución a la Historia de La Coruña, relembra daqueles días pasados en que os coruñeses lle tributaron homenaxe ao filántropo.

 (Foto tomada da Internet, esta é de primeiros anos do XX, a estatua do mecenas Eusebio da Guarda está diante da fachada principal; fixádevos en que o edificio está exento; tardará aínda máis de 50 anos en construírse o chamado pavillón novo hoxe en día)

No mes de Xuño [ano 1891] inaugurouse a estatua que A Coruña dedicou ao filántropo D. Eusebio da Guarda, asistindo a Directiva a este acto, ao que concorreron os centros docentes e numeroso público, amenizando o orfeón “El Eco” este festival. O Alcalde don José Marchessi Dalmau, pronunciou o discurso de inauguración, ao que seguiu outro do Director do Instituto don José Pérez Ballesteros, encomiando ambos os dous o desprendimento e xenerosidade do señor Da Guarda. O Gobernador civil, don Aureliano Linares Rivas, resumiu ambos os dous discursos coa súa habitual elocuencia. Seguidamente descubriu a estatua o señor Marchessi, Presidente da Comisión encargada da execución do monumento, e o Secretario da mesma don Ricardo Caruncho pronunciou un fermoso discurso.

O monumento foi obra do artista don Elías Martín e do arquitecto don Faustino Domínguez, reservándonos a crítica do sinxelo e pobre monumento, en relación coa xenerosidade de don Eusebio Da Guarda, o grande filántropo, que cremos merecía algo máis en proba da gratitude da súa cidade natal (pp. 145-6 da citada obra, tradución ao galego nosa).

 (Foto tomada da Internet)

Cando Estrada Catoira fala de Directiva, refírese á do Circo de Artesanos, nome co que era daquela coñecida a Reunión Recreativa e Instructiva de Artesanos da Coruña, unha sociedade da que el  foi Director e está sendo cronista cando escribe o libro. A verdade é que nos seus 83 anos de existencia (ata o momento de tomar F. Estrada a pluma), esa sociedade fixo moitas cousas: celebrou festas de antroido, enterros estupendos da sardiña, honrou as celebridades patrias (Concepción Arenal, Emilia Pardo Bazán, María Barbeito, Curros Enríquez, Daniel Carballo, Miguel de Unamuno...);  foi o espazo onde se deron interesantes conferencias, onde celebraran importantes xuntanzas os académicos da RAG; axudou cando houbo pestes, vítimas das guerras, incendios tremendos... E contribuíu a erguer estatuas e poñer placas conmemorativas. Este libro, unha pequena parte do cal damos a coñecer, non deixa de ser curioso e moi rico para sabermos máis da ártabra cidade.

 (Foto feita por Pedro Rodríguez Porca. A estatua na súa situación actual, rodeada dunha columnata que non chegou a ver Estrada Catoira; os alumnos son de bacharelato; a rapaza é da nova fornada do Club de Lectura, de primeiro da ESO. Falta unha foto doutra colocación da que nós fomos testemuñas: no medio e medio do lado que forma L coa fachada do Instituto, preto da rúa do santo André)

(Circo de Artesáns, sito na rúa do santo André, a foto -tomada da Internet- foi feita no ano 1938, pouco despois da publicación do libro do académico Félix Estrada, quen chegou a ser Director desta sociedade)