LENDO A MANUEL CURROS ENRÍQUEZ
Agora imos falar algo de Manuel Curros Enríquez e de certos
aspectos da súa obra. Curros é un autor moi vinculado á Coruña. Amouna, e foi
amado por ela. Varias veces homenaxeado aquí, ademais: cando Murguía o coroa (o
día 21 de outubro de 1904), cando a cidade o despide naquel enterro
multitudinario camiño de san Amaro, cando a homenaxe nun acto conxunto do
Concello da Coruña e mais a Real Academia Galega o 16 de setembro do 2001...
(Aquí vemos, entre outros, a Curros no centro e a Murguía á súa dereita; a foto está tomada do libro "A poesía galega de Manuel Curros Enríquez" de Elisardo López Varela)
En concreto, partiremos do fragmento da súa obra O divino sainete que figura no libro de
texto que nos serve de guía no primeiro curso de bacharelato no Instituto. Con
esa durísima pero sempre rica, sempre válida –penso no pecado da ambición
desmesurada que segue caracterizando os homes próximos ás esferas do poder a
día de hoxe- obra, despedímonos este ano da literatura nosa. Ata o ano que vén,
deo volente.
Falar de O
divino sainete é falar do Dante (sabiades que Dante é apócope de Durante,
e xa que logo, supoño eu que de Durandarte?).
Aínda que a maioría dos presentes oíran falar da Divina Comedia, ningún leu nin sequera unha pequena parte da grande
e inmorrente obra. Hai varios puntos nos que quixen facer pé, quizais
demasiados porque todo no cabe no saco. Pero si que procurei transmitirlles un
símil valioso: hai temas que son coma o gran de mostaza da parábola de Marcos:
sementas e nace unha árbore magnífica. No sur de Europa sementouse o amor
cortés e as pólas da árbore chegaron a nós, á Coroa de Aragón, a Alemaña, a
Sicilia e á Toscana: e as aves canoras que se pousan nesas pólas son dunha
fermosura inigualable. A Dante primeiro moveuno o amor por Beatriz Portinari
que simboliza o arquetipo puro, a beleza; e logo moveuno o amor á verdade, a
xustiza, á democracia branca (en oposición ao partido negro, que á fin vence e
o poeta é mandado ao exilio). A Curros tamén o move o amor ao arquetipo que
traia a xustiza e igualdade aos parias (os galegos que falan galego e traballan
como bois de sol a sol sen dereito a ningún ben social). Se Dante viaxa
trazando círculos ascendentes, Curros sobe ao tren dos sete pecados capitais (o
tren era acabado de chegar, era o motor ansiado de progreso). A maioría dos
meus alumnos sabían da existencia dos sete pecados: malamente coñecían as 7
virtudes-antídoto. Son importantes estas nocións? Sono, si, para comprender a
pintura europea (Brueghel, O Bosco), a arte románica, a literatura (Retablo de la avaricia, la lujuria...,
de Valle-Inclán, por exemplo) e quizais tamén –e non menos importante- para
coñecernos a nós mesmos.
(A mesa dos sete pecados capitais, do Bosco, actualmente no Prado)
É moi curioso que no fragmento citado de Curros
aparezan dous animais, o lobo e mais o tigre, que tamén aparecen na obra do
Dante: simbolizan o tigre a ira, seguro; o lobo quizais redunde na fereza e na
insaciabilidade... O que si está claro é que Manuel coñece moi ben a obra do
italiano. Ao longo dos seus escritos lemos varias referencias que nos demostran
que coñeceu en profundidade ao autor da Vita
Nuova.
(O Inferno: ilustración de Xosé Luis de Dios para "A Divina Comedia", na espléndida e merecidamente premiada tradución ao galego de Darío Xohán Cabana).
No fragmento analizado na aula aparecen os fauciosos. Ninguén sabía quen son. Son
os carlistas, aos que Curros despreza e case diriamos que odia. El estivo de
correspondente de guerra no 1875 en San Sebastián. Vaia final de século XIX tivo
España! Guerras carlistas, guerras cantonais canda a república...Chegoulle ben.
A carlistada deixa páxinas áureas na literatura escrita por fillos de Galicia.
Valle dedícalle que nós saibaos tres novelas e unha sonata, a de inverno; Otero
Pedrayo, amais de ocuparse de figuras e personaxes carlistas ao longo da súa
triloxía esencial, dedícalle un artigo que vos aconsello que leades (“Algunhas
lembranzas e notas da primeira guerra carlista na Galiza e do xefe
tradicionalista Mateo Guillade”, de libre acceso na rede, no Boletín nº 39-32o
da RAG) e unha obriña de teatro maxistral (A
Estadea, dentro do seu Teatro de
Máscaras), e a coruñesa Pardo Bazán constrúe algún conto redondiño arredor
da figura do cura carlista, daqueles que agachaban as armas debaixo da pedra do
altar (“Armamento”, en Contos do terruño,
se non nos falla a memoria). As carlistas son guerras fraticidas, basicamente.
Pregúntolles se saben a causa. Falamos da Lei Sálica (dos francos sálicos, das
ribeiras dun río, o Salle) que impide herdar o trono ás mulleres, e da súa
vinda a España da man dun Borbón. Debo relembrarlles que en occidente sempre
houbo raíñas (desde a mítica Lupa a dona Tareixa de Portugal, dona Sancha –que
une destinos con Fernando-, dona Urraca –cantada por Cabanillas, aquela que se
entitula emperatriz de todos os galegos
nunha doazón á igrexa de Lugo en 1107 ou 1108-,
dona Xoana –a filla do rei Enrique IV, chamada en documentos
galego-portugueses a moi nobre e excelsa
señora-, dona Sabela de Trastámara e dona
Xoana de Castela, a súa filla). Relembremos de paso a fascinación
poderosa que a figura do fidalgo, do cabaleiro cortés carlista exerce tanto
sobre Otero como sobre Valle-Inclán. Non así sobre Curros.
Na obra citada de Otero Pedrayo, xantan todos xuntos
(uns e outros son inimigos no campo de batalla mais primos-curmáns na mesa e na
familia) e de cando en vez atácanse de palabra: os anticarlistas son insultados
así: Voltarianos!, e os carlistas
contestan: Esterqueira para a
Constitución! (=Merda pra a
Constitución!, con perdón). Que tribais! Que pouco cambiamos... E porén,
Curros cre firmemente no Progreso do ser humano. E nosoutros tamén. Que así
sexa.
Mª Rosario Soto Arias.
(O Paraíso: outra das felices ilustracións de Xosé Luis de Dios na citada edición na que brilla -ave canora naquela póla da árbore da que falamos no texto- o poeta chairego, Darío Xohán Cabana)
Ningún comentario:
Publicar un comentario