luns, 29 de setembro de 2014

MANUEL ANTONIO e RIMBAUD




SÓS

Fomos ficando sós

o Mar o barco e mais nós.

Así comeza un dos máis coñecidos poemas da literatura galega. Foi escrito por Manuel Antonio (1900-1930), poeta e navegante de curta vida, mais de obra intensa. Unha estrela fugaz no noso universo poético.

O poema aparece no seu libro “De catro a catro” (1928), un libro no que a partir das súas vivencias como mariño, o poeta vai narrar unha viaxe íntima polo mar incerto da existencia. Máis que unha viaxe externa, o poeta cóntanos a súa viaxe interior, e daquela, o desamparo e o extravío do ser humano na súa travesía vital.

Manuel Antonio, un poeta vangardista do primeiro terzo do S.XX, recórdanos a figura doutro gran escritor e renovador da poesía europea e universal: o poeta francés Artur Rimbaud (1854-1891). E recórdanos a Manuel Antonio non só por ser outra estrela fugaz no universo poético universal, un escritor de vida tamén moi curta, senón tamén por ser o autor dun extenso poema, “Le bateau ivre” (O barco ebrio), que deu a coñecer cando era aínda un adolescente. Neste poema Rimbaud emprega tamén a imaxe dun barco, un barco que é a alma do poeta, de todos os seres humanos á intemperie, á mercede dos ventos e das incertezas da vida. Outra navegación interior, outra viaxe ao corazón das tebras. E, en ambos poetas, un mesmo “barco sen luces”.

É por isto que nos gusta unir a vida e a obra destes dous poetas revolucionarios, destes dúas almas senlleiras e xemelgas, que tan fonda e belamente souberon expresar o noso desamparo e extravío existencial. A necesidade da procura de áncoras para a nosa propia navegación.

Quizais a poesía sexa a áncora máis firme e o máis cálido peirán. Ese onde sempre nos agardará Simbad e a súa doce memoria de tódolos mares. Simbad, esoutro navegante e poeta!
 

 (Retrato debuxo de A. Rimbaud)

(Colaboración de Xosé P. Mondelo)

venres, 26 de setembro de 2014

VISITANDO


VISITANDO (13)
Visitamos un ano máis o departamento de galego onde nos reunimos os membros do Club de Lectura. Un día de principios de outono (aínda non traemos as noces, pero xa empezan a caer), día gris coruñés. Somos sete (logo polos corredores toparemos con Carmen e Xosé, que se esqueceron de acudir este primeiro día). Ana non quere saír na foto e fáinola aos demais.
Pregúntolles polas lecturas do verán e facemos propostas para os próximos quince días. Leremos O corazón de Xúpiter, da viguesa Ledicia Costas Álvarez.
Ana non sae na foto pero agasállanos cun rico comentario de Astrid e VeróniKa de Linda Olsson, que publicaremos o luns no blog ofarodesofia (se logro descodificar o seu escrito, complicadamente adolescente, de caligrafía cambiante, bo para unha análise grafolóxica; en tempos estudei grafoloxía, inda recordo datos; é ese un espello claro do ser humano: percíbense ben as loitas entre a tendencia a refuxiarse na infancia feliz e protexida e a necesaria zancada cara adiante, cara a dura idade  adulta).
Gardaba para eles da miña última viaxe a Madrid un caderniño coa Dama de Elche debuxada na portada e xogamos a sortealo. Tocoulle a Andrés. Logo saquei de móbil e vimos as fotos deste venres, da inauguración do novo complexo museístico do Pazo de Liñares, onde nacera o aviador Joaquín Loriga e conteilles do que vivín: por alí pasaron grandes nomes das nosas letras. A coruñesa Emilia Pardo Bazán, o ourensán inmorrente Ramón Otero Pedrayo, e o chamado Poeta da Raza. “Sabedes quen é o ‘poeta da raza’?” Non sabían. Outro Ramón. Dixen: “Abre o libro: escolle ao chou un poema del e lénolo en voz alta”. Mario abriu o tomo II das Obras Completas do salnesán Ramón Cabanillas e leu:
Máis dooroso e forte,
                por croel e certeiro,
que o gadañazo crú
                da negra Morte,
¡ou, Amor! é teu dardo traicioneiro.
                Dun soio cutilazo
fai a Morte fuxir voando á Vida,
pro ti, rindo, amontoas, sin cansanzo,
unha ferida encol doutra ferida.
Por eso, como un neno en susto, fremo,
                por eso me acobardo
                e, morto en vida, temo
máis que o da Morte teu certeiro dardo.
 
[Apenas me dá tempo a dicirlles que este madrigal toca un tema clásico: amor-deus menor-neno disparando dardos, reteño o verbo fremer -case latín puro, tan eufónico-,  e penso logo en Paio Gómez Chariño, naquela tamén clásica comparanza entre a coita do mar e a do amor…].
Aquí tocou o timbre e alá nos fomos, cada moucho ao seu souto. Haberá máis días.  Di Herodoto que a vida dun home ten setenta e pico de anos… E máis.
 

venres, 19 de setembro de 2014

BUSCANDO PALABRAS


BUSCANDO PALABRAS (3).
 
Chegou ás miñas mans, das mans dunha miña amiga chilena, este libro do que vos falarei. Vanche gustar os modismos, díxome no seu galego voluntarioso, suficiente. E acertou de cheo. Titúlase El descubrimiento de la pintura, e gústanme non só as frases que nunca antes oíra (algunhas polo menos, logo adxúntovolas), senón tamén outros varios ingredientes: a elegancia e sinceridade narrativa, o sentido finísimo do humor (que lle permite ao autor facer intelixentes xogos de palabras), o suave ser eu traída e levada na rándea do tempo (arriba, abaixo, pasado, presente) sen marearme nunca, as aves santiaguinas (Todavía, en esa época, había abundancia de pájaros encima de los tejados, zorzales, golondrinas, loicas, y cantos difusos, graznidos lejanos), e así un longo etcétera. 
Decididamente, cando me xubile quero ir a Santiago de la Nueva Extremadura… Tamén lle pido á Providencia poder ler sempre, que non nos falten ollos para ler, por favor. E, xa que pedimos, longa vida entre nós ao autor do libro, Jorge Edwards!  
Claro que hai que morrer. O protagonista deste libro morre de saudade talvez. Un caso particular de saudade: saudade do que el nunca será. Cando acabei a lectura viñéronme á mente outros relatos de curiosas mortes tristes, como aquel (había no título a palabra Carnak, creo) de Emilia Pardo Bazán, no que a rapaza ancaresa é desterrada da aldea, vén á Coruña e inda vivindo no vello Perrote, morre por ausencia do verde nutricio… 
(Foto de Jorge Edwards tomada da Internet)
 
Fraseoloxía en El descubrimiento de la pintura:
Un placer de segundo grado
Dormir a saltos
Mi pariente más bien lejano, figura de segunda fila de mis años de infancia
Utilidad perfectamente inútil, incluso perniciosa, como se comprobó a poco andar
Yo sé quién soy, parecía decir, como dicen que dijo alguna vez don Quijote de la Mancha, y se quedaba tan fresco
Sé quién soy, y no me entran balas
Humillado, pero caballero hasta la médula de los huesos
Estoy vacunado, pensaba, y no me entran balas
Pero paso, ahora, a ocuparme de los asistentes fieles a aquellas veladas, de los componentes de lo que podríamos llamar su núcleo duro, de los iniciados
Rengifonfo había estado en el Ejército, siguiendo las aguas del general Olegario
Era adolescente, y me salían gallitos en la voz cuando hablaba
-¡Qué preguntas ni qué vainas!
Era más ingenuo, más inocentón, más caído del catre, para decirlo de algún modo, que el promedio de mis compañeros de curso [documetamos no CREA a frase tamén en Venezuela; vemos noutro corpus –WebCorp, feito pola Universidade de Birmingham- a tradución ao inglés da frase “Crees que soy un caído del catre?”, “do you think I was born yesterday?”, (=cres que nacín onte?), de onde deducimos que ‘caído del catre’ vale, efectivamente,  por ‘inocentón’, cas. ‘pardillo’, gal. ‘paxarelo’]
Y calculé que el método de las preguntas era una manera cautelosa y quizás, al mismo tiempo, insinuante, provocativa, erotizada, calentona, ¡sí señor!, para decirlo con el lenguaje de los patios del San Ignacio, de tirarse al dulce [vén sendo aproveitarse dunha situación e intentar sacar tallada: de novo é a WebCorp a páxina onde atopamos información riquísima sobre este chilenismo]
En una época en que acababa de leer de un suácate [parece mestura entre a forma de socato e o valor da frase dun saque; moi documentado  na WebCorp, pero son documentacións de Internet e non podemos saber de que países son os internautas; o valor principal da frase é “de golpe”, “dun tirón”]
Sus deseos más secretos, estaban dirigidos a ser pintor con toda la barba
Era un expulsado del Ejército de Chile, en buenas cuentas, un marginal
Uno pensaba que se iban a salir de madre y nunca se salían
Fonfo parecía transpuesto, fuera de sus cabales
Hecho una exhalación
Entonces, sentado, de pierna arriba, vestido con el más nuevo de sus trajes [coas pernas cruzadas]
Y se aguachaba (como decimos por allá), se acomodaba, y se reía de los peces de colores [aguacharse vén no DRAE, ‘acomodarse, amansarse’]
Era (…) buena persona, aunque negado en cuestiones de arte
Pero su curiosidad se había secado en la mata [equivale a de raíz, quere dicir que non durou moito]
Completamente chalada, con la memoria perdida, con un tornillo suelto
Capaz que también nos ofreciera mistela
Una calle a trasmano
Toqué el timbre, que estaba junto al número de la puerta de calle
Al rato, una empleada vieja, patuleca
Estaba enteramente a tono
Él se paseaba por la habitación en la punta de los pies
Unas piezas suyas para órgano, las Trois pièces. ¡A mi regalado gusto!
Con buena educación mal entendida, aprendida en las faldas de mi madre
Tender una cortina de humo
Eran maricones de necesidad
A todo esto, la señora que había hecho su entrada
Era, como lo supe de entrada,
Y cruzando sus dedos de espátula delante de sus rodillas, bien hallado, seguro de sí mismo [parece querer significar a gusto consigo mesmo, ou quizais comodamente establecido]
Un fundo cordillerano de alrededor de ciento sesenta hectáreas, con cincuenta regadas y el resto de rulo, en la zona central norte [significa, segundo o Diccionario de Americanismos de H. Morales,  que non ten medios –esa terra- artificiais de rego]
Exclamó el Cloro, con expresión de pésimas pulgas,
Noté que mi madre se encontraba en el séptimo cielo,
Reventando de bilis, como de costumbre, por los cuatro costados
Lloraban a moco tendido
Se casaba con todas las de la ley, y en medio de una abundancia que parecía de los tiempos de Maricastaña
Tomados del bracete
Recuerdo, sí, que di unas cuantas cabezadas
Estaba de nuevo en la enfermería del regimiento, con un ojo en compota, con el labio sanguinolento
El del ojo izquierdo en tinta
Y hasta pienso que buena parte de la parentela optó por doblar la página
Tocaban radios a pilas a toda pastilla
Durán Ballesteros, se había vengado y le había puesto en el camino de la jubilación completa palitos de toda clase, pero que, a pesar de eso (…), eran enormemente felices
Se entendieron a fondo
No se me había pasado por la cabeza que a esta edad (…) pudiera ser uno feliz de buena gana, a pesar de todo y de todos
No estaba seguro de haberse caído de poto, ¡de culo!, al suelo.
 
É curiosa esta disciplina, a da fraseoloxía. Unha mostra máis da inesgotable capacidade de creación do ser humano. Algunhas imaxes son estupendas, absolutamente, como esa do ollo en compota (nós na península copiamos ou imitamos o francés –sempre que sexa certa a etimoloxía que propoñen os académicos da RAE, persoalmente teño fortes dúbidas-, a la virulé; de todas formas esa compota non é a que se fai na miña casa, só con mazás –e ás veces con pera-, ten que ser coma a que fan na casa do meu cuñado, por exemplo, con cirolas negras deshidratadas, para darlle á imaxe o ton escuro);  outras, aínda conservando o denominador común –a páxina- innovan grazas ao verbo: a imaxe de dobrar a páxina dá idea de arquivar, o que nós entendemos por pasar páxina. E noutros casos, a frase sempre é a mesma (de boa gana), pero en España nunca a usariamos acompañando a felicidade presente: non dicimos son feliz de boa gana, senón de boa gana sería feliz toda a vida (por exemplo).
Espero que vos animedes a ler a J. Edwards e a ter a mente sempre aberta ás sutilezas das nosas linguas hispanas. Ou ibéricas.

venres, 12 de setembro de 2014

ENTREVISTAS A MULLERES QUE AMAN O EUSEBIO DA GUARDA


ENTREVISTAS A MULLERES QUE AMAN O INSTITUTO EUSEBIO DA GUARDA.
Entrevista a Isabel Ruso de Lago, directora.
Mª ROSARIO SOTO ARIAS: -Grazas, Isabel, por concedernos do teu tempo de vacacións. Desde cando es directora do noso instituto?
Mª ISABEL RUSO DE LAGO: -Encantada de estar convosco. Son directora desde hai 6 cursos, agora comezamos o sétimo. Antes fun vicedirectora 3 anos máis.
-O teu lema, ou un deles, é A miña porta está sempre aberta a todos. É así, Isabel?
-Pois en certa maneira si. Creo que é importante que compañeiros, alumnos, pais, familias, coruñeses… saiban que neste instituto van ser sempre ben recibidos e, na medida do posible, atendidos nos seus requerementos. Pretendo seguir as indicacións de don Eusebio da Guarda  no seu testamento no que insistía que “O Instituto” debería estar sempre aberto á cidade.
-É innegable que estás rodeada moitas horas ao día de historia e de beleza. De todo o que te rodea, fisicamente, escolle para nós algo, por favor…
-Hai moitas cousas que podería mencionar, pero eu destacaría a radio de principios do século XX realizada a man en Chicago, que está no meu despacho. Creo que é algo sorprendente encontrar unha peza semellante nun centro educativo.
(A directora do Instituto 'Eusebio da Guarda'. Foto de J. Carlos Rivas)
-Ocupas un posto que antes ocuparan grandes personalidades. Relembra para nós algunha figura digna de mención.
-É difícil sinalar algún en concreto pois foron moitos persoeiros destacados os que ocuparon a dirección do instituto. Non obstante, recordaremos o primeiro director, D. Xosé Pérez Ballesteros, membro fundador, ademais, da Real Academia Galega e Presidente accidental da Real Academia de Belas Artes no ano 1901. E como muller que son, non podo esquecer á que foi a primeira directora do noso Instituto, María Muruais, persoa moi querida polos compañeiros e polos alumnos. Temos unha aula a ela dedicada. E outra ao prof. Meijide, quen fora director así mesmo durante varios anos... Non sigo, porque temo facer algún agravio comparativo.
-Este instituto converteuse, con toda xustiza, en Centro Histórico, en parte grazas ao teu labor. Iso é meritorio e digno de ser subliñado. Ora ben, poñamos o dedo na chaga: Sabemos das necesidades reais dunha reforma integral do edificio, unha reforma de moitos milleiros de euros, tendo en conta que non foi reparado en profundidade desde 1890. Cantas promesas escoitaches xa nese sentido dos políticos des que dirixes o centro? Perdiches xa toda esperanza?
-A verdade é que para o Claustro do instituto foi unha satisfacción conseguir o recoñecemento de Centro Histórico pois entendiamos que era unha débeda que tiñan co que foi o único instituto da cidade durante anos. Teño que dicir que tanto a Consellería como o resto do Centros Históricos de Galicia que conforman a rede MUPEGA, da que a partir deste recoñecemento formamos parte, apoiaron de forma unánime a nosa incorporación.
Desde que cheguei á dirección do centro levamos dous proxectos de reforma integral: un sendo Conselleira dona Laura Sánchez Piñón e o segundo co  actual Conselleiro, don Xesús Vázquez Abad. No primeiro caso o cambio de goberno e no segundo a crise que vén sufrindo o noso país desde fai uns anos supuxeron que no Eusebio da Guarda siga sen facerse esa obra tan necesaria. Como consecuencia desa reforma “latente” poucas obras parciais se fixeron no centro (ventás da fachada principal, vidreiras do Salón de Actos, recuperación de mobles…) polo que o curso pasado se reclamaron algunhas reformas parciais básicas para desenvolver a actividade docente e que se están a realizar antes do comezo do curso 2014-15 (enlucido e pintado da fachada do edificio antigo que dá a Riazor, así como o arranxo dos canalóns desa zona, impermeabilización das terrazas para evitar a entrada de auga a vestiarios e ximnasio, eliminación de entrada de auga no último andar do edificio novo,  arranxo da escaleira de baixada ao patio, limpeza de desaugues do patio e elevación de certas zonas para evitar acumulacións de auga…).  
-Imaxinemos que chega un mecenas –que os hai, que os hai…- e diche que si: que che dá os cartos que necesites, pero para iso tes que facer unha síntese das necesidades reais do edificio. Que lle dirías?
-É moi difícil concretar as necesidades pois son moitísimas. De todas formas, en xeral, habería que arranxar os tellados e os canalóns, cambiar ou actualizar a instalación eléctrica e de calefacción, revisar e modernizar a fontanería e os baños, restaurar os elementos de madeira (portas, ventás, solos…) do edificio antigo, cambiar os solos e ventás do edificio novo, limpar e tratar a pedra… Tamén habería que facer un estudo da acústica nas aulas, establecer medios que faciliten a informatización do centro, instalar canóns e ordenadores en todas as aulas e no Salón de Actos… A maiores, aínda quedaría a restauración do Paraninfo, da escaleira de mármore de Carrara, dos teitos de escaiola, dos zócalos de madeira do vestíbulo, do reloxo, dos murais, dos nosos fondos históricos…
Isto por resumir, como ti me pides,  pero quedarían moitas cousas por engadir. Como verás o noso mecenas tería moito en que investir, pero sería unha satisfacción recuperar unha das xoias dos edificios coruñeses e emular o xeneroso e desinteresado xesto de don Eusebio da Guarda a favor da educación pública da cidade e da Comunidade Autónoma.
-O un do outubro do 2015 celebraremos, deo volente, 125 anos da existencia do Instituto Eusebio da Guarda. Como tes pensado celebralo?
-Como ben sabes, porque formas parte dela, temos creado unha comisión para a organización desa celebración desde o curso pasado.  O noso desexo é implicar a toda a Comunidade Educativa actual, pero tamén a todos aqueles que formaron parte dela en toda a súa traxectoria. Haberá publicacións, actos formais, celebracións... Aproveito desde aquí para convidar a todos os ex alumnos e ex profesores do Instituto a que nos axuden, achegando fotos ou todo aquilo que cadaquén xulgue útil e oportuno.
-Isabel: Tres fillos, unha familia relativamente grande, un traballo con moitas responsabilidades, algo de docencia… Quédache tempo para os libros? Que estás lendo ou que quixeras ler?
-Encántame ler pero, efectivamente, non teño demasiado tempo e no verán oriento as lecturas cara á literatura de entretemento que me distrae e me axuda a relaxarme . Nesta vacacións entretívome moito a  ”A verdade sobre o caso Harry Quebert” de Joël Dicker, e lin tamén “El despertar de la Señorita Prim” escrito pola galega Natalia Sanmartin Fenollera, que me regalou unha amiga. Na mesiña de noite está esperando por min o volume Cartas a Murguía,  editado por X. L. Axeitos e polo que fora o meu profesor, X. R. Barreiro.
-Algún consello para os que se integran como alumnos novos este curso?
-O mellor consello que podo darlles é que sumen a responsabilidade de estudar e portarse ben á  posibilidade de gozar dos seus compañeiros e da vida escolar neste centro. Teño que engadir, como xa é habitual cada vez que me dirixo aos nosos alumnos ao comezo e ao final da súa andaina neste instituto, que non esquezan que son do Eusebio e que iso marcará sempre a diferenza. Moita sorte a todos neste curso académico 2014-15!
-Isabel, moitísimas grazas por atendernos, e por facilitarnos a vida aos que traballamos contigo. Longos anos para o Eusebio da Guarda! Longos anos para a educación pública neste país!
                                              

venres, 5 de setembro de 2014

A NOSA CASA (VI)

A NOSA CASA (VI)

Aquí estamos. Outra vez na nosa casa. Entramos o un de setembro e saudamos aos colegas –iso é o mellor de volver, rir mentres nos laiamos con certa inevitable saudade da fin das vacacións, falarmos de viaxes e gozos acabados de pasar, alegrarnos talvez de seguir vivos-. Dixo Emma: á miña filla encántalle vir aquí comigo –a nena ten catro anos-, “mamá, isto é coma un castelo, coas escaleiras…”. Seguro que quería dicir coma un palacio, coas escaleiras marmóreas ou marmóricas. Gustoume oílo. Entón comentou Emilio: Ese era un tema interesante, ver como enfocan os rapaces a entrada no noso instituto. Por exemplo, algún dos nenos de aquí ao lado –das Escolas da Guarda- , ti sabes como lle chaman ao noso centro? Dixen que non o sabía. Pois chámanlle “A casa branca”. Tomade nota. Será polo impacto visual do mármore de Carrara, tan níveo.

Relembrei así nun lampo cando eu entrei por primeira vez, no ano 1965, no chamado Ingreso. Medo, esa foi a impresión inicial ao ver as estatuas. Daquela botaban na televisión, acabada de estrear coma quen di, a serie de misterio e suspense Belfegor, el fantasma del Louvre, e as estatuas exipcias impoñían coa súa presenza negra.
 (As nosas dúas exipcias na entrada do Instituto teñen un globo entre as mans, portador primeiro do gas e logo da electricidade; outras estatuas do estilo poden ter teas; foto de Mario S. García)
Chegamos desta forma ao tema. As dúas estatuas exipcias que iluminan e franquean a entrada, a grande escalinata de mármore  do Instituto Eusebio da Guarda da Coruña. Debo agora ceder a palabra a Raúl Trillo, amigo, colega xa mentado noutras ocasións, arquitecto e catedrático no centro. Sempre ten a bendita canle da comunicación aberta a nós: Son estatuas procedentes da industria de fundición do ferro en Europa… Daquela eran frecuentes, en Inglaterra, Alemaña, Francia, e tamén en Portugal… Eu vin dúas irmás xemelgas das nosas nos xardíns do Pazo de Cristal do Porto, son –no que eu sei- as máis próximas a nós… Hai que ter en conta que en principio, a estatuaria manufacturada é custosa, e cando empezou a haber unha gran demanda para o ornato de parques ou edificios, a principios do XIX, a industria da fundición ofertou unha produción que tivo moito éxito nas cidades europeas. As nosas esculturas, as exipcias, son da empresa francesa Val d’Osne. Tiveron un tremendo éxito nas exposicións internacionais e vendíanse por catálogo. Na fundición do Val d’Osne traballaron escultores coñecidos, algúns polo menos, coma Pierre Rouillard, que, se non erro, colaborou na fachada da Ópera Garnier de París.

(No cilindro na base da estatua lese ben o nome da fábrica, Val d'Osne; foto de Mario S. García)

Miramos xuntos na Internet e atopamos mesmo o catálogo. Había unha foto dunha galería da fábrica esa, no Alto Marne francés, e Raúl dixo: xa me gustaría visitar esta galería, seguro que encontrabamos as exipcias…
(Foto de Mario S. García)
Coméntolle a Raúl que D. Eusebio da Guarda González (pai portugués e nai coruñesa) tamén se vincula á  industria do ferro na construción da primeira praza de Lugo, aquel fermoso edificio modernista lamentablemente perdido.
(Foto de Mario S. García)

- E dime, Raúl, ti cres que o artista ou artistas se inspirarían nun modelo de estatua exipcia coma as que están no Museo Británico, aquela faraona, Hatshepsut, ou?

-Non exactamente, falta o hieratismo. As estatuas nosas teñen unhas curvaturas claramente “nouveau”, non percibes ese aire historicista, decimonónico? Tamén facían estatuas gregas, mesopotámicas… Fíxate na flexión das cadeiras, como xiran a perna… Respiran o modernismo da época. Esa modulación sensual dos brazos… Modernismo, ese é o concepto clave. Estas nosas estatuas están aquí desde a inauguración do Instituto, en 1890.

Non ousaría contradicir a Raúl, mais non deixei logo de pensar que na arte exipcia ás veces se rompe o hieratismo (especialmente na pintura: nas danzarinas do Museo británico, nesa das tres mulleres que tocan o laúde, a arpa e a frauta, nunha tumba en Tebas, ou aquela estatua de madeira da deusa Selket, co seu símbolo-escaravello na cabeza, no Museo do Cairo).
 (Estatua de fundición en Postdam, na Orangerie, Neur Garten; temos o correlato masculino das nosas exipcias; foto de Mario S. García)
Para rematar, un par de datos sobre a industria da fundición de ferro en España. Dos primeiros –no que eu sei- os andaluces (Manuel A. Heredia Martínez, un rioxano que emigra ao sur e por matrimonio entronca coa burguesía ilustrada malagueña e funda a fábrica  La Constancia en 1833 en Málaga); os barceloneses (no 1836, “Talleres Nuevo Vulcano”),  os valencianos (en 1841, en Alicante, onde a Asociación Británica fundou unha fábrica metalúrxica pé do outeiro  do Molinet), os vascos (a fábrica vasca de santa Ana de Bolueta, ata 1843 non empeza a producir), os coruñeses (Joaquín Galiacho –non conseguín averiguar con certeza a orixe-, de novo un home casado cunha coruñesa, funda a primeira fábrica de fundición do ferro galega aquí en Monelos, en 1843, daquela Monelos pertencía non ao concello coruñés, senón ao de Oza; unha servidora naceu na rúa que leva o seu nome, Joaquín Galiacho, sita onde estivo a fábrica, ‘La Victoria’, cerca da ponte sobre o río de Monelos que tan mal cheiraba sendo eu nena, aínda que o meu avó coruñés lembraba ben cando se pescaban anguías augas arriba); seguen os zaragozanos: a fundición máis antiga de Aragón establécese en 1855 en Zaragoza, fúndaa un enxeñeiro galo,  Antonio Averly, estes si que facían estatuas, coma a da fonte da Samaritana, ou o monumento ao Xustiza de Aragón.

Non citei os cántabros porque a fábrica ‘La Cavada’, aínda sendo como foi a primeira siderurxia e industria armamentística do país e ter producido durante máis de dous séculos, en 1835 estaba xa abandonada. Noutra ocasión cóntovos máis cousas de Joaquín Galiacho, primeiro quero averiguar máis dese difícil apelido.
(Foto dunha das dúas estatuas exipcias nos xardíns do Pazo de Cristal do Porto, foto tomada da Internet)

 (Foto que nos envía un ex alumno do centro desde un bar de Madrid, as dimensións da estatua coinciden máis ou menos coas das nosas exipcias; foi comprada a estatua nun anticuario)
 ("Ás veces as fotos atopan o fotógrafo...", autor Mario S. García)