ENTREVISTAS AOS AMIGOS
Entrevistamos a un
artista plástico, ex profesor e amigo, o santiagués José Luis Martínez Pereira.
-Cantos anos foron no
noso instituto? Dinos o mellor e o peor
do vivido nese período. Mellor xubilado?
-Cheguei ao Instituto
Eusebio da Guarda cando xa madurara. Tiña 38 anos de idade. O meu concepto
pedagóxico, nesas datas, reforzárase e resultábame menos difícil achegarme ao
alumno. Sen dúbida a miña lembranza é entrañable, a miña xuventude tamén
axudaba a iso. Na miña primeira etapa, desde o ano 78 ata o 90 e pico, o alumno
respectaba e consideraba en grao alto ao profesor, por ser unha persoa que
impartía coñecemento. Desgraciadamente, esa consideración dexenerou bastante.
Entre os profesores fixen amigos aos que, certamente, tamén debo coñecementos;
a miña curiosidade, cada vez maior, levoume a ter charlas con eles instrutivas
e gratificantes, sobre todo no campo da filosofía e a bioloxía. No “Seminario
de Debuxo”, ao que eu pertencín, fun compañeiro de cátedra do pintor Felipe Criado,
falecido hai pouco, a el e mais á súa familia uniume sempre unha amizade
fraternal.
Cos cambios producidos
ultimamente na ensinanza, a xubilación alcanzoume como bálsamo altamente
gratificador, polo que, sen dúbida ningunha, mellor xubilado.
-Innegablemente ti es un
ser polifacético: les, reflexionas sobre o lido, escribes, pintas, ensinaches…
A min algo que me fascina do que sei de ti, son eses cadernos riquísimos, con
debuxos e palabras, sobre determinados momentos que vives, ou sobre os libros que
les. Podemos atrevernos a pedirche que nos deas algunha desas reflexións?
-Os meus cadernos non
teñen outra pretensión que comezar a mañá facendo un pequeño e grato esforzo
mental acompañado do pracer libertario que supón o ler, o escribir e o debuxar.
Facelo para un mesmo, coma a expansión dun sentimento interior que vertes
moitas veces de forma inconsciente.
Pero xa que me pides unha
reflexión, ao ler o que estou escribindo observo que os meus relatos relembran o son do leñador, cando ao machado e sen piedade
ningunha secciona as ramas das árbores.
-A última vez que te vin
cun libro na sala de profesores, pregunteiche que lías e se non lembro mal
estabas con Ibsen. Tamén relembro perfectamente que amabas a Unamuno. E agora
que estás lendo?
-Recordo de forma moi
velada alquela conversa. Creo que
falabamos de que ninguén debe erixirse en propietario de ninguén. A muller como
obxecto-propiedade do home, polo menos aquí, desapareceu. Ese é o tema central
da obra de Isen que lía, Casa de monecas.
-De ti tamén gardo frases
para a posteridade. Unha era sobre o galego. Verbo de por que che custaba tanto
falar galego dixérasme hai tempo: pertenzo
a unha xeración que foi castrada. Recórdalo? Impresionoume ese verbo usado
nese contexto. Que nos dis?
-Quizais esa palabra (castrada) vista escrita, me parece agora
nacida máis dun arrebato que dunha reflexión moderada, pero si que, canto
menos, aquela foi unha xeración “tabuizada”. Todo era tabú e case todo pecado.
Para ilustrar o que digo recordo que aos meus 17 anos de idade me prohibiron a
entrada no cine para ver Romeo e Xulieta.
Onde se atopaba o pecaminoso na historia dos amantes de Verona? Para seguir coa
moral hipócrita da época, no ano 63, nunha cafetería de Madrid chamáronme moi
seriamente a atención por aproximar os meus beizos á meixela da miña noiva
(hoxe a miña muller). Non lle faría graza isto á xuventude actual?
O que ocorreu co idioma
foi outra manifestación intolerante dos réximes totalitarios. Iso pasou como
pasaron outras cousas de raíz ignominiosa que desexo que a nosa mocidade ignore
e non viva en carne propia o resto da súa vida, aínda que coñeza a historia.
No ano 1959 fixen unha
gravación coa miña voz sobre o canto á morte do toureiro Ignacio Sánchez Mejías
titulado “A las cinco de la tarde”, de F. G. Lorca para Radio Galicia de
Santiago de Compostela. Non se emitiu porque o xefe de programación da emisora
dixo que se albiscaba nel certo acento galego. Isto non é un feito illado, era
algo moi normal na época.
-Vaiamos á túa pintura.
Hai etapas na túa obra: aquela con predominio dos malvas, talvez outra de maior
pureza xeométrica, con predominio do que eu –profana- chamaría aproximación ás
estruturas máis elementais… Pero o último que nos amosaches fala de vermellos
poderosos, de soles protagonistas. Que etapa estás vivindo?
-En canto a iso, en canto
á miña pintura, non sei realmente que dicir. Cámbiase sen sermos conscientes do
cambio.
A xeometría sempre me
atraeu, penso que é a base da natureza. A cor vermella ten para min un grande
poder de atracción. O vermello e mais o negro. Lorca dicía que o negro ten
“duende”, creo que é por iso polo que me gusta pintar a noite, porque existen
moitas cores que, sen ser negro, se aproximan. En fin, creo que se progresa en
forma de diferenciacións pero estas deben fluír sen buscalas, brotan case
sempre do feito anterioremente; as formas que nacen das formas poden ser
múltiples e distintas.
-Fálanos da Alegoría das Artes, o mural que
pintaches para o instituto. En que te inspiraches? Que é o que quixeches transmitir?
-Neste mural, Alegoría das Belas Artes, están de certa
maneira plasmadas as miñas preferencias, a música, a literatura, etc. É un tema
que pode ser acertado para un centro pedagóxico.
-A túa alegoría é agora
alegoría da incuria (está atravesado por un par de fendas). Hai anos que
Rodrigues Lapa deixou dito que tanto España como Portugal pecaban de desidia
para coa cultura. Un profesor da USC recordaba que el soubera dun certo
pergameo valiosísimo do XVI usado polos fogueteiros como material combustible…
Agora a túa obra periga, como perigan partes deste edificio histórico, malia as
numerosas promesas de reforma integral por parte duns e doutros gobernos
autonómicos. A quen haberá que pedirlle que vele polo noso, cando nós nos auto ignoramos
así?
-É ben triste que
asistamos agora á derruba de algo que se fixo por amor (sen diñeiro por medio).
Isto supón, en certa forma, unha
traxedia para a alma. Sei que é difícil de entender nun mundo onde prima a
materia. Un mundo onde se compran Picassos como moeda de cambio, non por amor
para coa obra do xenial malagueño, senón porque esperan os compradores ser
recompensados con moito máis diñeiro do que investiron. Hai moitos anos, o
director dunha prestixiosa galería de Madrid, díxome: “prefiro pagar 40 millóns
de pesetas por un Tapies que 50.000 pola excelente obra dun pintor descoñecido”.
Iso non quere dicir que non se encontren honrosas excepcións, hai quen adquire
unha obra para a súa contemplación e deleite. Supoño, en calquera caso, que as
dúas opcións son lícitas.
Preguntábasme antes que
leo. Agora estou lendo El error de
Descartes, de A. Damasio, un dos mellores investigadores de
neurofisioloxía. O erro consiste en separar o corpo da mente coa súa tese de
que pensar é igual a ser, cando se trata xustamente do contrario: no principio
foi o ser, posteriormente o pensar. Para Descarte, “penso logo existo”; para
Damasio, “existo logo penso”.
-José Luis, sempre é un
privilexio formar parte da tertulia na que ti participas. Moitas grazas.