Hoxe celebramos o Día do libro. Coincide (o número do día
e mais o mes) coa data da morte de Miguel de Cervantes Saavedra. Quixera que
baixarades connosco á Cova de Montesinos. Está esa pasaxe na segunda parte do
Quijote, e na xeografía manchega, a cova está no Parque Nacional das Lagoas de
Ruidera. Debería buscar os nomes das fillas da dona Ruidera, tróuxenos
apuntados da viaxe á Ruta do Quijote deste ano. Logo procurarei atopalos. O
caso é que, como vos dicía, alí teñen lugar cousas fascinantes: por exemplo,
vemos o corazón embalsamado que o amante de Belerma quere facerlle chegar. Ese
costume debía ser relativamente frecuente, porque no que eu sei, dona Xenebra
tamén deixa dito que cando ela morra que llo quiten e llo leven –supoñemos que
igualmente embalsamado- a Lanzarote (iso está escrito, salvo erro da miña
memoria, no fragmento conservado en galego-portugués do Livro de Tristán), e tamén sabemos que, moito máis tarde no tempo, a
dama coruñesa Xoana de Vega fixo o propio co seu corazón, procurou que o
levasen xunta os restos do seu amado Espoz y Mina.
Unha resposta non carente
de contido freudiano. Incluso é probable que se acheque moito á verdade, se iso
ten sentido aquí. Pero non me di que fai cos seis reás Dulcinea. A segunda
persoa á que preguntei é o meu colega de traballo e grande coñecedor do libro
de libros en lingua española, o profesor J. L. Gundín. Foi cauto, ficou
pensativo, lembro ben que estabamos na porta da sala de profesores, e non ocultou que a cuestión tiña o seu
aquel. Contestoume: Esa pregunta faime pensar de novo que o que se formula no libro non é
tanto un enfrontamento entre “realistas” e “idealistas”, como di a crítica,
como un entre “altruístas” (D. Quijote) e “egoístas” (Sancho) máis ou menos
maquiavélicos … (efectivamente, don Quijote non dubida da necesidade real
do seu próximo, dálle ás doncelas sen pensalo todo o que ten, catro reás). O pequeno
discurso do meu prezado colega entra de cheo no humanismo. A súa beleza é
innegable. Mais sigo sen saber o que quero. No departamento de galego, á hora
da xuntanza do Club de Lectura dos venres, interrogo a miña querida Julia Pedrido.
Ri francamente. Encántalle a pregunta, o enfoque. Recórdalle moito aquilo de
Nabokov, que ten dentro do bolso Ana
Karenina?
Pero non ousa seguir
curioseando no fondo sen fondo do pensamento do autor. Vale igual a pena por
sentila rir tan feliz.
Entón vexo clara a luz
polo camiño que conduce aos sabios. Se Martín de Riquer estivese vivo, con el
procuraría comunicarme. Deus o descanse! Sen Riquer no panteón dos grandes
cervantistas, debo acudir ao profesor Francisco Rico, cuxos escritos tantas
veces estudamos os da miña xeración primeiro no –daquela- Colexio Universitario
da Coruña e despois, na Facultade de Filoloxía en Mazarelos. Atendeume desde a
súa casa en Barcelona. Unha xentileza impagable a súa. Llámeme y hablaremos de esos seis reales, dixo. E falou. Velaquí a
súa tese ao respecto: Bien. Yo creo que
esa salida por parte de Cervantes es una gracia, una especie de chascarrillo:
es como quitar del plano de la fantasía al personaje, la obra entera si se
prefiere, y reducirla al terreno del más puro prosaísmo. Aunque el para qué de los seis reales,
admitámoslo, no lo sabemos, no lo sabremos nunca. El propio Cervantes no sabía,
no lo llegó ni siquiera a pensar, para qué esos seis reales. No hay que darle
ningún sentido especial. Pero es un recurso muy cervantino: hacer de ella un
ser de tierra. Es como el yelmo de Mambrino, como las bellotas que Teresa Panza
le envía a la duquesa (en la carta que le escribe), una salida fuera de tono.
Relea usted mi prólogo a la edición de Alfaguara del Quijote. Ahí trazo
claramente cuál es el núcleo de la obra. No es una novela realista. Aunque el
contexto lo sea. El libro es un conjunto de disparates. Alguien dijo que era
“un libro escrito con los pies”… Insisto, por hacer una gracia nuestro autor es
capaz de escribir cualquier cosa.
Preguntoume o ilustre
profesor que me parecía a súa interpretación. Eu díxenlle que me parecía
correcta, verosímil (e canto máis reflexiono sobre as palabras do sabio
académico, máis me inclino a pensar canta verdade debe haber nelas, quero dicir
que si é probable que Cervantes, autor e home de carne perecedeira, nunca
chegase a ter in mente en que puido gastar ela os seis reás), e moi ben
expresado todo. E o señor Rico
respondeume daquela: Siga usted buscando.
Apreciaredes comigo a
intelixencia desta última observación. Deixa aberta a porta da polisemia, da
infinita capacidade de recrear sentidos da obra literaria superior, a de
Cervantes neste caso. Así, podemos continuar elucubrando, se non sobre gastos
concretos, afáns miúdos ou graves, si sobre a existencia dunha muller,
Dulcinea, da que sabemos pouco realmente, pero si que existe (eppur si muove). Agradezamos unha vez
máis ao profesor Rico a súa bondade ao compartir connosco o seu tempo. E non
creades –dígovolo a vós, alumnos de segundo de bacharelato; varios me dixestes
que non coñecedes o capítulo da cova de Montesinos porque non chegastes á
segunda parte- que a primeira parte é suficiente para coñecer a personalidade
dos protagonistas do Quijote. Lede tamén a segunda, por favor.
Ningún comentario:
Publicar un comentario