LENDO, UNHA VEZ
MÁIS, A CERVANTES.
Hoxe o que nos pide
o corazón é homenaxear o país veciño, a Francia, a dulce France, como di a Chanson
de Roland nun verso –da versión do manuscrito de Oxford- que recolle o derradeiro pensamento de Rolán.
E sempre que se
poida, non é mala política obedecer o corazón (xa sabedes: o ideal é a relación
harmónica coa lóxica, coa cabeza, coa mente). A forma de facelo que vos propoño
é rastrexar a presenza da literatura francesa no libro de Cervantes, no Quijote, aproveitando que este ano está
de aniversario a publicación da segunta parte (recordemos que fora en
Madrid, por Juan de la Cuesta –coma a
primeira-, e precisamente no mes de novembro de 1615 se asina unha das
aprobacións prescritas, o que significa que ata finais dese ano non debeu
saír á venda esa segunda parte). Así dun
tiro matamos dous pombos, como di o proverbio galaico.
Neste traballiño lévanos
pola man un sabio catalán dos máis grandes que houbo, o profesor Martín de
Riquer, cuxos libros honran a biblioteca de calquera casa.
(O prof. Martín de Riquer. Foto tomada da Internet)
A literatura
francesa penetra na nosa península desde tempos inmemoriais: basicamente por
tres vías. Unha, importantísima, o Camiño de Santiago ou Camiño francés
(recordo perfectamente estarmos os catro da familia oíndo a un ilustrado parisino
que nos contaba pé da torre de Saint Jacques no corazón da vella Lutecia, como
de alí –e vindas de Alemaña e mais da Grande Bretaña- saían greas de seres
humanos para peregrinaren a Compostela de Galicia); outra, non menos
importante, os matrimonios que tanto unen aos pobos (casaban infantes con
infantas, príncipes con princesas, raíñas con reis, e casaban xentes do común:
unha servidora, sen ir máis lonxe, ten
tamén un apelido francés: o segundo da avoa paterna, Allut); e a terceira vía
importante, a influencia cultural
depositada polas ordes relixiosas francas, como Cluny e Císter.
A PRESENZA DA LITERATURA FRANCESA NO QUIJOTE.
En primeiro lugar
situamos a Dulcinea: don Quijote
namora sen tela visto nunca. Funciona aquí o poderosísimo tópico do amor de lonxe ou amor de oídas (como o propio manchego afirma, sólo estoy enamorado de oídas... , na parte II, c. 9), ben
documentado xa na poesía cortés provenzal (tanto en Guilhem de Peiteu, como e
sobre todo, en Jaufré Rudel, sublime
poeta do XII).
Roldán: O duque bretón, sobriño
de Carlomagno, é o protagonista do libro épico por excelencia da literatura
francesa, La Chanson de Roland: a súa
fama e popularidade traspasa rapidamente as fronteiras e os xéneros, entra a
saco no romanceiro (En París está dona Alda,/
a esposa de don Roldán..., recitaban os nosos antergos) e dá lugar a novas
marabillosas versións do Renacemento italiano (o Orlando furioso de Ludovico Ariosto, que tan ben coñece Miguel de
Cervantes). En I, 1 aparece Roldán el
encantado (vencido polo heroe fabuloso español Bernardo del Carpio); volve
aparecer en I, 25, etc.
Os doce pares de Francia: Aparecen
en boca de don Quijote cando di esas palabras esenciais: Yo sé quién soy...(I, 5). Están en letras de ouro gravados na Chanson, pero xa antes son citados na chamada Nota Emilianense. No Poema de Fernán González (épica castelá)
enuméranse estes: Roldán, Oliveros, Turpín, Ogier de Dinamarca, Baldovinos,
Reinaldos de Montalbán, Terrín, Gualdabuey, Arnald, Angelero, Estolt e Salomón.
Reinaldos de Montalbán (I, 1): este
heroe épico francés, Renaut de Montauban,
é o protagonista dun cantar de xesta do s. XII. Vémolo frecuentemente en
romances hispánicos.
Lanzarote: I, 1, presenza
indirecta, cando recita os coñecidos versos don Quijote, Nunca fuera caballero/ de damas tan bien servido..., tendo en mente
o autor o romance que remata como fuera
Lanzarote/cuando de Bretaña vino. Lanzarote do Lago, pai de Galaaz, fillo
adoptivo e esposo da dama do Lago, aparece documentado por vez primeira para a
historia da Literatura Universal na obra do francés Chrétien de Troyes.
A raíña Xenebra: I, 13. Aí
alúdese aos amores de Lanzarote e a raíña Xenebra, amores que se narran por vez
primeira na novela en verso Li chevaliers
de la charrete de Chrétien de
Troyes, na segunda metade do XII. Tamén se documenta noutra súa novela (Li chevaliers au lion) por primeira vez
no que sabemos a crenza xermana segundo a cal as feridas do asasinado deitan
sangue en presenza do asasino (en I, 14).
Valdovinos e o Marqués de Mantua
(I, 5): Daquela eran famosísimos personaxes do romanceiro; derivan da versión
hispánica da lenda francesa de Ogier li
Danois (Valdovinos ou Baldovinos é o persoeiro épico galo Baudouin –observade a semellanza da raíz
co antropónimo bretón Baudica ou co
galego Boudín-, e o marqués de Mantua
é o propio Ogier o danés, chamado
entre nós Urgel ou Urgero en castelán, e Oxeiros na versión ao galego do
tristemente falecido profesor Flores).
Fierabrás: Dá nome ao famoso
bálsamo milagreiro (I, 17). Aquí Cervantes parodia un motivo frecuente nos
libros de cabalarías. O cantar de xesta francés Fierabrás dátase cara a 1170.
A penitencia de don Quijote en Sierra Morena (I, 25): Aínda que o
modelo próximo en que bebe Cervantes é o libro de Amadís, non podemos esquecer
que este ‘modus operandi’ do cabaleiro
queda descrito na novela xa citada Li
chevaliers au lion (é Yvain o que pena na fraga durante longo tempo), e esa
é unha das primeiras aparicións literarias.
A volta de don Quijote á aldea
na carreta (I, 47): É a opinión de
Riquer que Cervantes puido ter en mente o capítulo correspondente da novela Li chevaliers de la charrete, cando Lancelot sofre a infamante proba de ser
conducido por un anano nunha carreta.
(Queda para a
próxima semana o escrutinio da segunda parte, onde se falará do encantador
Merlín).
Ningún comentario:
Publicar un comentario