GALICIA INMORRENTE
DÍA DE ROSALÍA
NÓTULA ROSALIANA
 |
| (Retrato de Rosalía adolescente que figura na ed. das Obras Completas de 'Aguilar' do ano 1968) |
Hai moitos anos escribín un artigo que logo non chegara a ver a luz sobre as posibles influencias de Luis Vaz de Camoêns sobre un poema rosaliano, Roxiña cal sol dourado. E acababa dicindo que talvez non haxa tal influencia na medida en que inicialmente xulgabamos, hai máis ben constantes universais, constantes no sentimento e na estética, constantes poéticas.
Agora traio á palestra un par de versos de Follas Novas poderosos, con aliteración do erre múltiple, Cala, rula; os teus arrulos / ganas de morrer me dan[1] e sobre eles falaremos algo. Que sente a protagonista do poema cando oe cantar a ave? Parece que máis dor. Dor xa a había na súa alma pola ausencia do amado, que está Deus sabe onde, na emigración a América. A ave funciona ou fai as veces de contrapunto doloroso.
 |
(Fiandeira, cardadora e tecedeira. Giovanni Boccaciio: Le livre des femmes nobles et renommées. Francia, s. XV. Biblioteca Nacional. París.) |
Cando explicaba na aula este poema rosaliano gustábame facer fincapé –a verdade é que nos gusta moito percibir un río poético que flúe sen interrupción desde as orixes de nós, atravesa a Idade Media, segue na poesía tradicional anónima e desemboca, entre outros portos posible, na pluma da cantora da Maía- nas concomitancias entre o poema e as vellas cantigas de amigo: o punto de vista feminino, a ausencia do amigo/amado (en Rosalía é o home, o esposo), o sentimento de saudade e o interlocutor non humano que nos fai relembrar quizais as ondas do mar de Vigo, ou tal volta nos leva ás aves do lago de Fernando Esquío.
 |
| (O reiseñor nun bestiario medieval) |
Pois ben, a iso podemos engadir as concomitancias con certas cantigas de amor tamén medievais, en concreto da lírica provenzal. Porque, como antes dixemos, hai constantes universais á hora de sentir a ferida que amor deixa, ou pode deixar, na alma.
 |
(Muller dando de comer ás galiñas. Tacuinum Sanitates. Italia. Ano 1385 aprox. Österreichische Nationalbibliothek, Viena.)
Abondará con dous casos paradigmáticos:
“Lo rossinholet salvatge”
Lo rossinholet salvatge
ai auzit que s’esbaudeia
per amor en son lengatge,
e.m fai si morir d’enveia,
car lies cui dezir
no vei ni remir,
ni no.m volgr’ogan auzir.[2]
(Gaucelm Faidit)
::::::::::::::::
Mout m’enojet ogan lo coindetz mes
don l’escur temps s’adourss’e s’esclarzis,
el rossignols, que sol esser cortes,
m’es tan vilas q’a pouc no m’a aucis,
q’ieu auch sos chans, e vei qel mons verdeja
et tot qant es poigna en joi aver,
e mos fis cors fund e mor e feuneja
car no non lai on ai mon Bon Esper,
que, senes lieis, no.m pot nuills jois plazer [3]
(Gaucelm Faidit)
 |
|
(Muller facendo unha rede. Giovanni Boccaciio: Le livre des cleres et nobles femmes. Francia, s. XV. Biblioteca Nacional. París). |
Remataremos esta breve páxina con versos, tamén medievais, do galego –probablemente compostelán- Airas Nunez:
«Ai estorninho do avelanedo,
cantades vós, e moir’eu e pen[o]
e d’amores ei mal!»[4]
De novo a personaxe sofre mal de amores e o canto feliz da ave serve de contrapunto se non francamente amargo si agridoce.
Porén, hic et nunc, neste día rosaliano, voen desexos dun entroido pracenteiro!
 |
(Apañadora de casulos de seda e tecedeira. Giovanni Boccaccio: De claris mulieribus. Francia, s. XV. British Library, Londres).
[1] Do poema Tecín soia a miña tea (como Penélope…). Do libro V, “As viudas dos vivos e as viudas dos mortos”, de Follas Novas. Seguimos a edición do Padroado, 1982.
[2] Oín o reiseñor salvaxe que se alboroza por amor na súa linguaxe e faime morrer de envexa porque non vexo nin contemplo aquela que desexo e que non me querería oír este ano.
[3] Moito me amolou hogano o bonito mes en que o tempo escuro adoza e aclara e o reiseñor, que adoita ser cortés, éme tan vilán que por pouco non me mata, porque oio os seus cantos e vexo que o mundo enverdece e que todo canto existe pugna por ter alegría e o meu leal corazón se funde, morre e se irrita porque non estou alí onde teño miña Boa Esperanza, (xa) que sen ela non acho pracer en ningún gozo (Edición de Martín de Riquer, Los trovadores. Historia literaria y textos, II, Ariel 1983; nos dous fragmentos a tradución ao galego nosa). Gaucelm Faidit (1172-1203) naceu en Uzerva (actual departamento francés de Corrèze), no Lemosín.
[4] Este refrán pertence á pastorela “ Oi oj’eu ũa pastor cantar”. A versión que citamos tirámola de Universo Cantigas (https://universocantigas.gal/cantigas/oi-ojeu-ua-pastor-cantar?verso=14). Esta pastorela é sumamente interesante. O poeta viviu no XIII pero aquí integra refráns (os versos que normalmente se repiten –non nesta pastorela, onde cada refrán é distinto- ao final de cada estrofa)-, integra refráns, dicimos, preexistentes, pertencentes ao acervo tradicional do pobo.
