BUSCANDO PALABRAS

BUSCANDO PALABRAS

De Cuba e a súa lingua e cultura, II

 (O saboroso arroz con congrí)

Hoxe, xoves de setembro e con sol aínda, seguiremos un anaco coa fraseoloxía cubana. Miña nai ten na súa casa dos Castros unha fermosa fotografía enmarcada dos seus pais aló, no Cocal. Se logro unha reprodución aceptable, igual me animo e amósovola con posterioridade. A avoa Rosario consideraba que Cuba era o paraíso: con este libro nas mans, recupero frases dos meus avós de toda a vida, como hai que ter gandinga ou zúmballe o mango! do avó, ou corre como un riguilete da miña avoa, que vexo agora como cubana e eu sempre crin que era valdeorresa. Agora teño dúbidas sobre a dirección, o sentido en que viaxaron certas frases… Diredes que as dúbidas son inevitables, que forman parte da nosa machadiana equipaxe, e dicides ben. Estou moi de acordo. Aí queda esa polo de agora.

De Cuba trouxo a avoa Rosario o arroz con congrí, negro e saboroso, ela botáballe algo de chourizo, non sei se estaría na receita primitiva pero a min encantábame. Contaba cousas das crenzas das mulleres afrocubanas, dicían que non se debía poñer nunca a cara ao luar porque saen manchas na pel. Tamén formaba parte do seu repertorio de lembranzas unha especie de hipérbole que a min de nena moito me seducía: tiñan os Arias moitos pavos ceibos polas terras da Maia… Ás veces cruzaban polas vías do ferrocarril, e os maquinistas, que xa os coñecían, chiflaban o chiflo ao velo e aminoraban… Aqueles pavos en grea atrancando o tren de Oriente, que imaxe estupenda…

Vale xa coas lembranzas familiares, vaiamos ao territorio fraseolóxico.

Ao primeiro seleccionaremos as circunstancias históricas concretas. Así nos movemos na creación lingüística, entre as constantes universais (os somatismos por exemplo: as frases que falan das mans –botar unha man-, da cabeza –ter boa cabeza, mala cabeza, cabeza de bubela- etc., ou a comparanza entre as bondades de falar ou de calar, ou o beneficio de escoitar os vellos, de valorar os amigos, de valorar os libros) e as circunstancias concretas que tocan a historia e vicisitudes de cada pobo. Que a fraseoloxía é a pedra de toque do coñecemento dunha cultura, dun dominio idiomático, xa o sabiamos. Hoxe reforzaremos en certa medida esa idea.

Así volaron al Maine: esta é un pouco heavy, pero debedes entender que os cubanos teñen moito sentido do humor, coma nós, os galegos. A frase dise ludicamente cando alguén se anicra para recoller calquera cousa porque esa é a tipica posición das películas, propicia para unha violación. Agora traducireivos literalmente o que din nesta entrada os autores do libro co que nos estamos ilustrando: “O Maine era un acorazado estadounidense que estaba ancorado no porto da Habana e foi feito explosionar polo Goberno dos Estados Unidos o 15 de febreiro de 1898  [ano mítico, os que estudades literatura española ben o sabedes], como pretexto para intervir na guerra dos cubanos contra o dominio español”.

Atrás, ni para coger impulso: úsase para exhortar a non recuar unha vez tomada unha decisión. A frase ten a súa orixe nun discurso de Raúl Castro nos inicios da revolución dos anos 50 (non me negaredes que é unha frase absolutamente épica, eu ás veces dígolle algo deste estilo a un dos meus fllos, moi dado a volver a vista atrás e hipotizar como sería se…).

 (Sierra Maestra)

Buscarse un cuatro de septiembre: equivale a buscarlle cinco pés ao gato, é dicir, buscar problemas. A frase ten orixe no golpe de estado que dera Fulgencio Batista o 4 de setembro de 1933, para implantar pouco despois unha ditadura.

 (Foto de Fulgencio Batista. Todas as fotos están tomadas de Internet)

De patria o muerte: como tantas outras unidades fraseolóxicas, cobra dous valores dependendo do referente; referido a persoas, significa que son inequívocos, probados partidarios da revolución (castrista) (entre parénteses porque en Cuba a revolución por antonomasia é esa, logo sobra o adxectivo especificativo); se se usa referida a cousas, entón indica que ese algo é necesario, urxente, cousa seria.

 

Irse a la Manigua ‘alzarse en armas contra o goberno colonial español’

La danza de los millones: etapa durante a Primeira Guerra Mundial, na que subira moito o prezo do azucre no mercado mundial e en consecuencia Cuba vivira uns anos de prosperidade económica.

Ser fuerte fuerte  ‘ser moi revolucionario’, esta frase dicíase nos tempos iniciais do triunfo da revolución.

::::::::::::::::

Ata aquí por hoxe. Como dicía noutrora a nosa xente, hai máis verzas na ola… O caso é ter tempo, e vós gana de seguir sabendo desta illa caribeña. A ver outro día…