venres, 24 de novembro de 2017

BUSCANDO PALABRAS



BUSCANDO PALABRAS:  O DAS ZAPATILLAS

(Gravado anónimo renacentista de Xesús tentado polo demo: fixémonos no calzado deste. Foto tomada de Internet)


O mes pasado, como xa vos dixen, estivemos en Lugo nunhas Xornadas de Literatura de Tradición Oral. Alí falamos de varias frases  que gardan certos valores míticos ou folclóricos. De todas as que tratamos hoxe quero someter á vosa consideración unha en particular: O das zapatillas, referido ao demo. Copio literalmente o que dixemos en Lugo sobre esa unidade fraseolóxca:

 (Gravado de Hendrik Goltzius, 1595. O demo aparece con patas de cabra. Foto tomada de Internet)

 “E hai tamén casos enigmáticos, como a UF O das zapatillas, referida ao demo. Emilio Montero (1981:112), estudoso dos eufemismos galegos, recoñece non ter explicación para esa frase. A nós ocórrensenos dúas posibilidades: unha, necesita as zapatillas para tapar os seus pés deformes (é frecuente que apareza mentado como o patexo, o patanexo, con pés deformes –ou coxo, maltreito de perna e pé, tras a forte caída–, en forma de pata de galo ou de cabra); dúas, quizais haxa aí unha reminiscencia do vello deus Lug[1]. Sabemos pola famosa inscrición de Uxama Argaela[2] que era patrón dos zapateiros. No Mabinogion é chamado “un dos tres zapateiros dourados”, e tamén “zapateiro divino”. El mesmo aparece na tradición galesa serodia desempeñando o oficio de zapateiro. As zapatillas, no canto de zapatos, sería un indicador máis da degradación que sofren os vellos deuses ao seren demonizados”.


 (Ara votiva dedicada a Lug atopada na provincia de Lugo)

 (Zapatos dun príncipe celta recubertos de pan de ouro, atopados entre o enxoval da tumba do príncipe Hochdorf, século VI a. C. Foto tomada de Internet)

Non é a única frase que nos fai pensar en Lug, hai outra: Sete oficios tiña Adán e ningún lle daba pan, pero esta vai quedar pra outro día. O realmente interesante da das zapatillas inda está por vir. Veredes o que pasou: cando rematou a nosa intervención achegáronse varias persoas a facernos unha serie de comentarios amables e curiosos. E entre esas persoas dirixiuse a nós unha señora de mediana idade, encantadora, cuxo nome –lamentablemente- non sei agora mesmo onde o apuntei (iso pasa por ter tantas libretiñas e tantos bolsos, paciencia). E díxome isto: “Eu exercín o maxisterio en moitos lugares de Galicia, e xa non sei dicirche onde foi exactamente que me falaron así, pero recordo perfectamente que había un lugar onde se dicía Vai con xeito, que anda o demo en zapatillas”. Eu quixen insistir para ver se lograba relembrar onde oíra esa estupenda frase con valor proverbial pero só soubo dicirme que moi probablemente era un lugar da provincia de Lugo. Quizais haxa que falar da área lucus-auriense para localizar esta unidade fraseolóxica: Emilio Montero documentara O das zapatillas no ourensán Vicente Risco. Valorei altamente a información da fermosa muller de Lugo (pois luguesa era). Díxome de inmediato Luís: “Velaí tes, Charo, a orixe da frase nominal, nesa especie de refrán”. Que o demo ande en zapatillas é forma metafórica de expresar que o demo é sutil e ladino, que manexa os fíos e tende as súas trampas en modo silencioso, para que non nos percatemos e nos poñamos en garda. Non digo máis. Cal é a orixinal e cal é derivada só Deus o sabe, pero é, efectivamente, moi verosímil que o refrán sexa anterior á frase que Risco nos transmitra.



 (Escena do caldeiro de Gundestrup. Posible representación do deus Lug, á esquerda do deus pai Dagda, tocando a roda -símbolo solar indeeuropeo- a modo de arpa. Foto tomada de Internet)


:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

As referencias bibliográficas:

Brañas Abad, R. (2007): “Entre mitos, Ritos y santuarios. Los dioses galaico-lusitanos”, en F. J. González García (coord.):   Los pueblos de la Galicia céltica. Madrid: Akal, 377-445.]

Montero, Emilio (1981): “El eufemismo en Galicia”, Verba, anexo 17. Universidade de Santiago de Compostela.









[1]O teónimo Lug parece que é o epónimo de Lugo, o asturiano Lugones e un par de ducias de topónimos máis en Europa; hai aras votivas dedicadas polos luggoni en Asturias.En Galicia acháronse, ata o momento, cinco aras dedicadas a este deus, as cinco na actual provincia de Lugo (Brañas 2007:  402).



[2]Lugovibus / sacrum / L(ucius) L(icinius) Urci/co colle/gio sutoru/m d(onum) d(at) (en Hispania Epigraphica: http://eda-bea.es/pub/list.php?refpage=%2Fpub%2Fsearch_select.php&quicksearch=uxama [data de consulta: 14/10/2017].

Ningún comentario:

Publicar un comentario