Cazatesouros: GALICIA INMORRENTE

GALICIA INMORRENTE

LORIGA I

(Foto do que fora heroe da aviación, Joaquín Loriga Taboada. Tomada de Internet)

Tes que escribir sobre o Pazo de Liñares díxome Fita aquel sábado. Hoxe comprázoa, porque se aproxima o 19 de marzo, o seu día. Estabamos alí, esperando polo comezo dunha actuación teatral, mentres nos deleitabamos coas pezas do Museo das Marionetas que alberga. Si. Hai tempo que lle teño ganas ao tema. De todos os enfoques posibles, imos achegarnos desde este, a modo de porta pola que vos convido a entrar: o Pazo de Liñares era a casa de Joaquín Loriga Taboada. Aí naceu en 1895. O pazo era da familia da nai, dos Taboada. Os Loriga teño entendido que veñen de Cambados-O Grove. A fazaña máis sobranceira deste ilustre aviador foi o voo Madrid-Manila (1926: no mesmo avión ía tamén Ramón Franco Bahamonde).

(Lalín soubo homenaxear o noso heroe: na foto, de Internet, vemos o monumento feito por Asorei, situado no corazón da capital de Deza)

Porén, non quixera darvos datos que podedes obter lendo na Gran Enciclopedia Gallega, no libro de González Alén ou no capítulo correspondente do de Gómez Buxán e Rubia Alejos, Pazos y moradas hidalgas de Deza (estamos todos á espera da obra sobre Loriga do tamén dezao Gonzalo Navaza: por iso marco esta páxina co número I, cando leamos o libro de Navaza prometémosvos unha segunda parte, se estamos vivos e activos, se non abandonamos xa o blog, porque algún día terá que ser), senón que quixera adoptar outro punto de vista, máis familiar. O tataravó paterno dos meus fillos foi mordomo do pazo (contaba unha anécdota con el un paisano-caseiro das abandonadas posesións hai máis de vinte anos: dicíanos que ese noso ancestro éralle moi próximo ao señor marqués, e que nos derradeiros tempos deste marqués, apenas durmía e que en canto podía xa estaba pedindo que lle abrisen as fiestras, e co primeiro albor xa pugnaba por erguerse do leito: Xa é de día?, preguntaba, e daquela o tataravó dos meus fillos abríalle a despensa-lacena que debía estar preto de onde durmía, e claro, estaba dentro todo escuro, e dicíalle: Ve como aínda é de noite?). Parece ser, de feito son datos familiares obxectivos, que cando lle ían nacendo os fillos (unha morea) ao tataravó, abaixo no pazo, íalles poñendo os nomes seguindo o modelo dos bautizados arriba: Eliseo, Amalio, Joaquín etc. Eliseo era tamén o meu sogro –coma o seu pai- , que en gloria estea. Contábanos de moi boa man que Joaquín Loriga Taboada era moi amigo dos de abaixo. Dicíalle a nai, a descendente dos Taboada, Joaquín, ven, que están aquí os teus amigos (xente que viña se cadra de Madrid, xente de posibles), e o noso aviador, que estaba cos de abaixo, respondíalle: Mamá, xa estou cos meus amigos... Nós soubemos de anciás (de Fondevila, sta. Mª de Cortegada) que recitaban romances, tiradas de romances populares sobre os feitos de Loriga, do seu casorio en contra do criterio da nai, cunha modista ou costureira etc. Inda non fomos ver o lugar concreto, a lápida que cobre os seus restos mortais, no Corpiño, mais iremos se cadra esta primavera. Tamén quixeramos, nunha especie de peregrinaxe cos amigos, subir ao monte do Toxo, onde fixera a primeira aterraxe en terras galegas.

(Foto do Pazo de Liñares antes da restauración. Tomada de Internet)

Cando nós eramos acabados de casar gustabamos moito de ir explorar (séguenos gustando) por aquí e acolá nas terras de Deza e recordo perfectamente entrarmos naquel xardín abandonado e subir perigosamente polas escaleiras arruinados do pazo baleiro: fálovos de hai trinta anos: inda había pratos na alacena do conto e inda, ou marabilla, ficaban restos da pía de cristianar: no primeiro andar, ocupando un espazo principal. Estaba toda rodeada de cunchas, coma na igrexa da Illa da Toxa. Era unha fermosísima ruína.

(Foto de 1890 aprox., tomada de Internet)

O Concello de Lalín comprou o Pazo no ano 2002, se non erro. O amaño foi unha obra inxente, na que participou o Concello lalinense, a Deputación Provincial, a Xunta de Galicia e mais o Estado. Mantelo útil, con vida, dándolle un bo uso cultural, ese é o reto para o futuro. Deixalo caer abaixo sería unha mágoa. Sen dúbida ningunha, unha grande mágoa.