JOSÉ LUIS GUNDÍN
VÁZQUEZ
|
A traxectoria
narrativa dun Premio Cervantes no seu octoxésimo aniversario. O caso de Juan Marsé.
A Berta Carbó chamoulle a
atención a luz verde do taxi, non
era de noite nin había
motivo ningún para que brillase tanto aquela luz. O certo é que naquel vehículo subiu, tras saír dá clínica na que lle dixeron
que non ía ter o fillo que agardaba nin podería telo nunca, e naquel vehículo
con luz verde soubo que ou condutor tiña un fillo pequeno do que non podía se facer cargo tras
morrer no parto a nai do neno. Así é como Juan Faneca Roca pasou a chamarse Juan
Marsé Carbó e deixou, con esta curiosa
historia, aviso do que sería unha dás súas claves literarias: moito do que nos conta só é admisíbel
nun contexto bélico, tal era ou que vivía a cidade de Barcelona non ano 1938, no que sucedeu esta historia.
Juan Marsé e os tempos
de guerras perdidas.
Unha
constante na traxectoria
de Marsé é a presenza de dous universos
narrativos diferentes, entendendo por "universo narrativo" un conxunto de elementos espaciais,
temporais e actanciais
que, interrelacio-nados, coinciden nunha mesma novela, onde se crea unha
nova realidade. A descrición de ambos os dous
universos demostra a profunda individualización que Marsé
levou a cabo en cada un e a dualidade do autor, pois nos temas, personaxes,
estruturas e estilos estamos ante mundos independentes. Moi pouco insistiron os
críticos nesta importante peculiaridade da novela dun escritor que produce
obras moi diferentes segundo prefira reaccionar en contra da sociedade inxusta
que illa o marxinado, ou ben decida indagar no pasado e combater a destrución
dos sonos infantís. Cada universo procede dunha destas dúas posturas.
Témolos denominado "inframundo do barrio" e "mundo da
burguesía" atendendo aos temas e aos obxectivos do autor, e subliñamos a
súa coherencia: cada un é un mundo ficcional
verosímil que inclúe os submundos do soñado ou imaxinado, intrahistórico,
urbano, e está dotado dunha comunidade temática, dunhas coordenadas
espazo-temporais determinadas, dunha galería de personaxes fixa e dun
procedemento narrativo dominante ao servizo dos obxectivos do autor. É,
finalmente, un mundo que se presenta segmentado, reconstrúese na súa totalidade
a través da interrelación de todas as novelas que a el se remiten, e co auxilio
de referencias intertextuais externas e internas que permiten o establecemento
de vínculos entre as obras: coas vivencias persoais do autor co contexto social
e cultural do momento e co resto de novelas que forman parte dese mundo.
Ao ataque contra a
impostura burguesa.
O
"mundo da burguesía" é o que máis contribuíu a converter a Marsé nun autor coñecido grazas á súa novela Últimas tardes con Teresa.
Ten como obxectivo poñer de relevo a inxustiza de determinadas estruturas
mediante unha formulación dialéctica, e desmitificar tales estruturas,
principalmente da clase burguesa. Plásmase en obras como Esta cara de la luna (1962), Últimas tardes con Teresa
(1965), La oscura historia de la prima Montse (1970) y El amante
bilingüe (1992).
a) Trátase, nas novelas que reflicten este universo, de amosar a imposibilidade
de que o personaxe transgrida os límites do seu mundo porque os dous ámbitos
sociais mostrados -o burgués e o proletario- son irreconciliables. Polo tanto
son importantes os temas relacionados co compromiso social, e en particular a
crítica á burguesía, tanto no que se refire ao alumnado
universitario dos cincuenta coma á xeración anterior. Pero tamén a frustración
dos ideais dos personaxes, burgueses e proletarios.
b) Existe un personaxe transgresor
que fracasa, vítima da súa ignorancia ou da súa incapacidade para adaptarse ao
mundo do benestar. Complementan ese mundo que se mostra o personaxe marxinal
que busca mellorar o seu estado, a moza burguesa rebelde e o burgués
consecuente que representa na novela a maior parte dos defectos criticados.
c) Desenvólvense estas novelas na Barcelona do Ensanche, da zona antiga e das vilas costeiros turísticos, isto é, na Barcelona da burguesía máis tradicional. Insiste Marsé na identificación de espazo e calidade de vida, utiliza un modelo de descrición impresionista onde se pretende establecer un paralelismo entre espazo decadente e clase social decadente e aínda que a función de expresar os contrastes sociais é a fundamental, o espazo pode simbolizar a situación dos personaxes ou a decadencia da burguesía, como dixemos.
d) En canto ao tempo, os feitos aos
que este universo se refire abranguen dende o ano 1956 -ano das revoltas
universitarias- ata os anos 80, e é posible configurar tres etapas: estudantes
como os de Últimas tardes con Teresa -e nalgún caso os mesmos- de 1956 aparecen
acabados de licenciar en 1961 Esta
cara de la luna (1962), e como profesionais consolidados en 1967 en La oscura historia da prima Montse e en 1990 El amante bilingüe.
Ningún comentario:
Publicar un comentario