domingo, 12 de outubro de 2014

LENDO A...

LENDO A JUAN MARSÉ (I)


 
JOSÉ LUIS GUNDÍN VÁZQUEZ

 A traxectoria narrativa dun Premio Cervantes no seu octoxésimo aniversario. O caso de Juan Marsé.  

     A Berta Carbó chamoulle a atención a luz verde do taxi, non era de noite nin había motivo ningún para que brillase tanto aquela luz. O certo é que naquel vehículo subiu, tras saír dá clínica na que lle dixeron que non ía ter o fillo que agardaba nin podería telo nunca, e naquel vehículo con luz verde soubo que ou condutor tiña un fillo pequeno do que non podía se facer cargo tras morrer no parto a nai do neno. Así é como Juan Faneca Roca pasou a chamarse Juan Marsé Carbó e deixou, con esta curiosa historia, aviso do que sería unha dás súas claves literarias: moito do que nos conta é admisíbel nun contexto bélico, tal era ou que vivía a cidade de Barcelona non ano 1938, no que sucedeu esta historia.
 
Juan Marsé e os tempos de guerras perdidas.
 
 Se houbese que resaltar aspectos da novela de Marsé que puideran ser de interese, penso que tres deles non deberían  de faltar en ningunha análise: a) a existencia dunha voz auténtica que relata de xeito verídico un tempo de guerras perdidas, b) a creación de dous universos narrativos independentes e coherentes coas súas proprias técnicas, temas e personaxes  e c) a condición de valiosa testemuña dun novelista que chegou, dende o realismo social da década dos cincuenta ata a novela comercial máis recente, pasando pola renovación dos anos sesenta, o experimentalismo dos setenta e a restauración da narratividade dos anos oitenta. E dicir, que Marsé é unha das mellores testemuñas vivas do que foi a novela española durante os últimos cincuenta anos. Un camiño que, por certo,  rematou co dominio da literatura comercial, literatura reducida a formas tecnicamente raquíticas e temática-mente reiterativas.
 
 Juan Marsé, novelista de dúas caras.
 
Unha constante na traxectoria de Marsé é a presenza de dous universos narrativos diferentes,  entendendo por "universo narrativo" un conxunto de elementos espaciais, temporais e actanciais que, interrelacio-nados, coinciden nunha mesma novela, onde se crea unha nova realidade. A descrición de ambos os dous universos demostra a profunda individualización que Marsé levou a cabo en cada un e a dualidade do autor, pois nos temas, personaxes, estruturas e estilos estamos ante mundos independentes. Moi pouco insistiron os críticos nesta importante peculiaridade da novela dun escritor que produce obras moi diferentes segundo prefira reaccionar en contra da sociedade inxusta que illa o marxinado, ou ben decida indagar no pasado e combater a destrución dos sonos infantís. Cada universo procede dunha destas dúas posturas.
 
      Témolos denominado "inframundo do barrio" e "mundo da burguesía" atendendo aos temas e aos obxectivos do autor, e subliñamos a súa coherencia: cada un é un mundo ficcional verosímil que inclúe os submundos do soñado ou imaxinado, intrahistórico, urbano, e está dotado dunha comunidade temática, dunhas coordenadas espazo-temporais determinadas, dunha galería de personaxes fixa e dun procedemento narrativo dominante ao servizo dos obxectivos do autor. É, finalmente, un mundo que se presenta segmentado, reconstrúese na súa totalidade a través da interrelación de todas as novelas que a el se remiten, e co auxilio de referencias intertextuais externas e internas que permiten o establecemento de vínculos entre as obras: coas vivencias persoais do autor co contexto social e cultural do momento e co resto de novelas que forman parte dese mundo.
 
Ao ataque contra a impostura burguesa.
 
 

O "mundo da burguesía" é o que máis contribuíu a converter a Marsé nun autor coñecido grazas á súa novela Últimas tardes con Teresa. Ten como obxectivo poñer de relevo a inxustiza de determinadas estruturas mediante unha formulación dialéctica, e desmitificar tales estruturas, principalmente da clase burguesa. Plásmase en obras como Esta cara de la luna (1962), Últimas tardes con Teresa (1965), La oscura historia de la prima Montse (1970) y El amante bilingüe (1992).

 
a) Trátase, nas novelas que reflicten este universo, de amosar a imposibilidade de que o personaxe transgrida os límites do seu mundo porque os dous ámbitos sociais mostrados -o burgués e o proletario- son irreconciliables. Polo tanto son importantes os temas relacionados co compromiso social, e en particular a crítica á burguesía, tanto no que se refire ao alumnado universitario dos cincuenta coma á xeración anterior. Pero tamén a frustración dos ideais dos personaxes, burgueses e proletarios.


b) Existe un personaxe transgresor que fracasa, vítima da súa ignorancia ou da súa incapacidade para adaptarse ao mundo do benestar. Complementan ese mundo que se mostra o personaxe marxinal que busca mellorar o seu estado, a moza burguesa rebelde e o burgués consecuente que representa na novela a maior parte dos defectos criticados.

c) Desenvólvense estas novelas na Barcelona do Ensanche, da zona antiga e das vilas costeiros turísticos, isto é, na Barcelona da burguesía máis tradicional. Insiste Marsé na identificación de espazo e calidade de vida, utiliza un modelo de descrición impresionista onde se pretende establecer un paralelismo entre espazo decadente e clase social decadente e aínda que a función de expresar os contrastes sociais é a fundamental, o espazo pode simbolizar a situación dos personaxes ou a decadencia da burguesía, como dixemos.

d) En canto ao tempo, os feitos aos que este universo se refire abranguen dende o ano 1956 -ano das revoltas universitarias- ata os anos 80, e é posible configurar tres etapas: estudantes como os de Últimas tardes con Teresa -e nalgún caso os mesmos- de 1956 aparecen acabados de licenciar en 1961 Esta cara de la luna (1962), e como profesionais consolidados en 1967 en La oscura historia da prima Montse e en 1990 El amante bilingüe.
 
 

Ningún comentario:

Publicar un comentario