A NOSA CASA
AS GRANDES
DAMAS DO ENSINO
Beni Vidal
Tomé
 |
| (Beni Vidal Tomé) |
Imos cunha nova entrega desta
serie dedicada as grandes donas da docencia que pasaron pola nosa casa.
Falaremos de Benigna Vidal Tomé, profesora de Lingua Galega e Literatura.
Únenme a ela fortes lazos: o cariño, a admiración polo seu bo facer, pola súa
inesgotable capacidade de traballo, a clara conciencia de que é unha persoa que
sabe ser amiga dos seus amigos. Non debo dicir máis, salvo talvez que dou fe do
aprecio que en numerosas ocasións lle demostrou a Beni o seu alumnado. Aprecio
e respecto. Veñamos agora oír as súas palabras, mellores sen dúbida ca aquelas
que eu puidese aínda enfiar, algunhas referidas a unha das últimas actividades
profesionais que máis a impactou (o PMAR); as outras serán as sentidas verbas,
xenerosas para cos colegas, a familia, as amigas e os amigos, coas que ela
mesma, Beni Vidal Tomé, soubo agasallarnos ese sinalado día. Nun futuro non moi
alongado, desfrutaremos algo máis co seu verbo: leremos un dos últimos escritos
que nos enviou, obedecendo un vello rogo dunha servidora, “Beni, querida, a ver cando escribes sobre aquela tribuna da túa terra da que me tes falado”.
 |
|
(Coa súa maxestade a raíña Letizia, na entrega do Premio
Fundación Princesa de Girona Social 2020 ao noso instituto).
|
PARTE I: PMAR
“No curso 2020-21 por primeira vez impartín clase en PMAR (Programa de
Mellora da Aprendizaxe e Rendemento), alumnado de 2º de ESO. Este Programa foi
imposto pola LOMCE e organizábase en dous cursos académicos (2º e 3º de ESO).
Decidino porque o curso anterior, o da pandemia, foi para min e para case todo
o profesorado un ano horrible, non só polo que supuxo a pandemia senón tamén
polo traballo incansable que soportamos durante os meses de confinamento ata
que puidemos volver ás aulas e impartir as clases de xeito presencial, sobre
todo o profesorado de 2º de Bacharelato que preparabamos ao alumnado para os
exames de ABAU (iso daría para un relato máis extenso).
Eu impartiría o Ámbito Lingüístico-Social (Lingua galega,
Lengua castellana e Xeografía e Historia). O motivo que me levou ao PMAR era
ir abandonando ese curso algúns grupos
de 2º de bacharelato que levaba dando moito tempo e implicarme co Programa, coa firme convicción de que podía
ofrecerlles unha educación de calidade e outorgarlles todas as oportunidades de
aprendizaxe ao meu alcance e coa vontade de non deixalos no camiño senón
estar co grupo ata a súa titulación. O meu grupo estaba formado por dous
españois, un rapaz procedente de Cuba, un de Perú, dous de Venezuela e unha de
Arxentina. Todo se me veu abaixo cando vin tamaña diversidade!
Quedei desarmada ao ver tal e decatarme de que o primeiro que cumpría era facer unha
escola inclusiva e tratar de solventar as carencias que traían de tan dispares
sistemas educativos . Eu podía facelo e comprometíame co Programa custase o que custase.
 |
|
(Beni cos embaixadores da UE convidados a Bruxelas. Relacionado con esa visión emprendedora, foi
quen tivo a iniciativa de comezar os intercambios culturais en 1º Bach con
centros educativos de Italia. Numeroso alumnado puido compartir experiencias en
Salerno, Carpi ou Verona, establecendo lazos de amizade que aínda hoxe
perduran. Tamén Beni achegou Europa ao Eusebio, sendo o noso centro escollido
como Escola Embaixadora do Parlamento Europeo, son verbas tomadas do
discurso que Teresa Pastor pronunciou en honra de Beni Vidal na xubilación
desta).
|
Ao comezo pensei algunha vez se me tería equivocado, tantos
anos impartindo bacharelato! pero hoxe volvendo a vista atrás, teño claro
que é posiblemente unha das etapas das
que me sinto máis satisfeita na miña carreira profesional porque tiven claro
que o importante era unha aposta polo desenvolvemento persoal, emocional,
social e tamén intelectual, dando todo o
meu apoio a estes rapaces e rapazas. Tiña que proveelos de recursos adecuados e estratexias para acadar os obxectivos do
Ámbito que impartía. Así contribuín á mellora da atención e á redución das
dificultades que observei en cada un deles.
O grupo era
heteroxéneo e case non se coñecían, tiñan idades diferentes, uns eran aínda
nenos e outras xa completamente adolescentes; uns pertencían a familias
desestruturadas, con pais ausentes e a cargo dos avós, e outros pasaban por ser
de familias normais, pero pouco pendentes da vida académica dos fillos por
múltiples causas. Procurei crear un ambiente de
confianza entre todos e pouco a pouco fomos entrando nunha dinámica de traballo
colaborativo, todo o que faciamos era entre todos: as lecturas en voz alta
e comentadas ao rematar a lectura, a gramática práctica, de recoñecemento das
categorías gramaticais formando frases e textos con elas. A introdución na nosa
lingua foi amodo e tendo en conta o alumnado de Hispanoamérica e tamén que os
galegos eran castelanfalantes. En canto á xeografía utilizamos as ferramentas
dixitais para estudar as diferentes comunidades do Estado español e que sentisen curiosidade polas diferenzas entre
elas... Fixemos saídas culturais pola cidade, e pouco a pouco foron sentíndose
GRUPO.
O curso foi duro, non ían igual de ben nas outras materias e ademais algúns tiveron
problemas familiares que lles impedían vir ás clases con regularidade e
centrarse cando viñan.
Cando rematou o curso, conseguín que alcanzasen os
obxectivos, todos agás os dous que tiveran problemas familiares. Pasaban a 3º
de PMAR. Eu estaba feliz polo esforzo que tiñan realizado.
E chegou 3º de PMAR, curso 2021-22 e agás un dos alumnos
procedentes de Venezuela que marchou interno a outro centro, volvía ter aos
mesmos e dúas novas incorporacións, alumnos do centro con problemas de
aprendizaxe. O alumnado queixouse porque non conservaban o profesorado do curso
anterior, nin a titora nin a profesora do Ámbito científico-tecnolóxico (ese é
un dos fallos do sistema, que non ten un firme compromiso do profesorado que
imparte neste Programa , o de continuar todo o Programa co alumnado, e iso
acontece frecuentemente e por diferentes motivos).
 |
|
(Beni rodeada de alumnos de segundo de bacharelato. Asumiu o papel de coordinadora de
bacharelato, con man firme e asemade conciliadora acotío. Foi un labor que
considera moi gratificante, polo fluír comunicativo na hora de reunión co
profesorado titor. Actuou como un elo imprescindible na cadea educativa, trasladándolle
á dirección todas as demandas e situacións diversas que se expoñían en cada
grupo (Do discurso de Teresa Pastor)).
|
Teño que recoñecer que foi un ano moi produtivo, que todo o
que aprenderamos o curso anterior serviunos para asentar uns coñecementos que
precisabamos para seguir evolucionando. Eles e elas semella que maduraran e as
clases xa non se lles facían un obstáculo a superar coma ao empezar o curso
pasado e foron asumindo que a formación é algo necesario para o futuro.
Tivemos un desgusto grande no grupo cando unha das
compañeiras tivo un accidente automobilístico e como consecuencia tivo que
marchar interna a outro centro. Xa eramos o GRUPO e que marchase alguén del era
como se marchase alguén da familia.
 |
|
(De esquerda a dereita: Beni Vidal Tomé, Xosé L. Méndez
Ferrín, Carme López Taboada e Xulio Cuba Orosa).
|
Acercábase o final de curso e na miña mente había algo que me
preocupaba, este alumnado remataba o Programa de dous cursos de PMAR e a Lei
Wert que así o contemplou, non daba outra opción a este alumnado que pasar a 4º
de ESO de Sociais. Como ían pasar a un grupo de 4º de ESO que non contempla os
Ámbitos? Como se ían enfrontar ao nivel das materias individuais de 4º
impartidas polo profesorado sen ter en conta de onde procedía este alumnado?
O grupo pasou a 4º de ESO, algúns con algunha materia
pendente, pero promocionou. Entón propuxen que se pedise á Inspección
contemplar para este alumnado un Ámbito Lingüístico-social como se viña facendo
nos dous cursos anteriores e que eu me comprometía a seguir dándoo. E foi
aprobado.
Cando me presentei na
aula de 4º E en setembro do curso 2022-23 esperando atopar aos meus alumnos e
alumnas do curso anterior, atopeime ademais con dous alumnos do instituto que
repetiran 3º de ESO, un alumno que chegaba de Colombia, outro de Honduras e unha
alumna de Arxentina. E non quedou aí, ao mes chegaron dous alumnos máis de
Venezuela. En total 11 e de novo tiven
que volver ás estratexias dos cursos
anteriores, acollemento da diversidade, ambiente de confianza, dinámica de
traballo colaborativo. Foi complicado, posiblemente pola idade, agora o
alumnado tiña 15,16 ou algún 17 anos, pero no 2º trimestre tiña xa unha piña de
rapaces e rapazas. Esa desconfianza do inicio foi desaparecendo pouco a pouco e
notei como se relacionaban sen importarlles de onde viñan, como empezaban a
amosar interés polas lecturas que lles preparaba gustáballes ler os mércores o
periódico, comentar as noticias que más lles chamaban a atención, redactar os
seus comentarios críticos; foi unha ledicia velos expoñer na pizarra dixital a
historia dos seus países, a súa localización xeográfica, a súa arte, a
gastronomía (que tanto botaban de menos...) e como intercambiaban as
similitudes que atopaban entre eles... Que dicir das clase de lingua galega, un
éxito ao meu modo de ver, os compañeiros e compañeiras galegos déronlles
exemplo coa súa arela de ensinarlles algo propio que pouco a pouco foron
coñecendo e asumindo que de non querelo perderíase como as linguas aborixes das
que falaban.
E alá polo mes de Abril chegaron dous alumnos máis ao grupo,
eran de Perú, un procedente de Perú e o outro da emigración a Italia. Non podo
máis que lembrar a miña incredulidade, pero así foi e Jhostin Smit e Steven
Gerrard Anderson pasaron a formar parte do grupo xunto con C Lissa, Jhojan Alexander, Ruth, Stivens Josue, Edu,
Jorge, Ion Faruk, M, Noa, C Elena e Breogán.
Fixemos algúns roteiros pola cidade, fomos a exposicións, con
entrada nalgún centro comercial para ver o Nadal, tomamos chocolate con
galletas nalgunha das saídas.... e chegou o final de curso e despedímonos
subindo ao Observatorio do Instituto nos tellados do mesmo. Antes pasamos pola
Aula do tempo onde deixaron as súas mensaxes para abrir dentro de 20 anos.
Nunca os vira tan contentos e á vez tristeiros porque remataba o curso.
E así foi, na avaliación final de 13, titularon 9 , os dous
que chegaran de Perú non puideron e os outros dous foron alumnos galegos que
tiñan materias pendentes do curso anterior e non se presentaran.
Paréceme un éxito, un éxito por ter acadado os obxectivos que
nos propuxemos, un éxito por darlles confianza en si mesmos, un éxito por
sentirnos todos iguais, un éxito pola solidariedade entre os membros do grupo e
un éxito para a sociedade que é quen de acoller sen mirar a cor, a procedencia
ou o que posúas.
Sei que a maioría está facendo un ciclo medio, unha de
Informática, outro de Automoción, outro Carpintería, outra Técnico de Hixiene,
unha Perruquería e Estética, dous continúan estudando no Instituto o
Bacharelato... Deber cumprido!”
 |
|
(De esquerda a dereita: Mª Rosario Soto Arias, Carlos Vázquez
Furelos, Beni Vidal Tomé, José L. Suárez Cotelo, Felipe Criado Martín. Detrás
do que fora profesor e pintor, vemos a Mª Teresa Rodríguez Taboada e ao seu carón a Elvira Rodríguez Varela. Sirva esta
fotografía de homenaxe aos ausentes. Descansen en paz).
|
PARTE II: “NA MIÑA DESPEDIDA
Prezados compañeiros/as, antes de
nada o meu agradecemento a Teresa Pastor! Por se tiñades algunha dúbida da nosa
amizade, agora queda claro que é unha AMIGA, porque só desde a amizade se pode
falar así de alguén, algo por suposto que non merezo. […]
Esquívanme hoxe as palabras
porque a emoción non as deixa fluír como de costume e quere escurecer como unha
mesta neboeira que viñese por Monte Louro a lembranza que pretendo
transmitirvos da miña longa singradura que pon cabo a 43 anos de dedicación a este
oficio de ensinar.
E antes de que a borraxeira
chegue ao cabo de Corrubedo, quero lembrar aos meus pais e darlles as grazas
porque por eles son o que son (ben pouca cousa). O seu exemplo forxou en nós,
nos sete irmáns, nobreza e rectitude na vida, forza de vontade, implicación no
traballo e tenacidade ante a adversidade. Ensináronnos que só co traballo e
esforzo conseguiríamos triunfar e ser independentes. E así o fixemos. […]
Deixamos a poalleira por
Corrubedo e vouvos lembrar cando hai case 20 anos puxen os pés no instituto,
temerosa de non encaixar; acompañábame a idea, que circulaba, de ser o Eusebio
un centro “cemiterio de elefantes”, profesorado moi asentado no centro, con
moito catedrático/a “de pata negra” e posiblemente formando grupos pechados,
sen moito interese por relacionarse co profesorado novo.
Eu procedía do “Francisco Aguiar”
de Betanzos onde levaba 15 anos e era feliz, con Xosé Manuel Montero, o
DIRECTOR (con maiúsculas), e compañeiros/as que se converteron en amigos e aos
que non esquecerei: Sonsoles, Menena, Teresa, Concha Castro, Juan Centeno,
Pancho, Cheché, Pedro, Barros, Lourdes, Nieves, Ofelia......
Pero a oportunidade que se me
presentou, non puiden desaproveitala, sobre todo polos meus (Laura tiña 6
anos). E aquí cheguei, e como lles pasa aos rapaces de 1º de ESO cando poñen o
pé no vestíbulo, quedei abraiada ( non sei como será entrar en Eton, pero para
min que entraba en Eton). Namoreime do Instituito!
E aínda que ao principio estiven
algo ou moi perdida […] axiña fun coñecendo o instituto, e así, aos poucos días, unha profesora de Matemáticas, Mercedes
Sampayo convidoume no recreo a tomar
café no Hotel Riazor e atopeime coas PROFESORAS (con maiúsculas) coas que
apenas tivera contacto na sala de profesores, pero que agora se abrían a min
nesa mesa con café e biscoito, onde facían tertulia: Pilar Rodríguez, Mari
Carmen Noya, Loli Romarís, Pilar Amor, Irene Barros, Isabel Pazo... Que
queredes que vos diga? Namoreime delas: que educadas, que amenas, que
intelixentes, que profesionais!!! Grazas por eses cafés!
Pouco a pouco fun coñecendo amodiño a todos: A primeira Mª
José, a directora, a Isabel Ruso (tantos anos de traballo xuntas! Catro de xefa
de estudos, dez de coordinadora de Bacharelato e de coordinadora do Mestrado de
Secundaria, quince de membro do Consello Escolar... que o tempo esvae como a
calor do día esvaece a brétema), Óscar López de castelán (DEP) o meu compa de casilleiro, a Emilio Insua
(a quen lle debo que me pasase a tradución ao galego de “Ítaca”, o meu poema favorito,
a Xoán Vila, a Isabel, a Carmen Aquino, a
J. Luís Suárez, Carlos V. Furelos, José Carlos, a Maribel, a Belén (DEP), a J. A. Campos (o CÁTEDRO de Física que me
impoñía), Josefa González (DEP), Emilio Facal, Javier Chao, Federico, J Luís Martínez, Benito, Paquita, Raúl Trillo, Marieta, a Rosa
Fdez. Salmonte, Hilario, Javier G. de Dios (DEP), a Pilar Irimia, a Conchita
Fraga, a Lela, Fidelina Seco, Chus Bazarra, Mourelo (DEP), Sucasas, Beatriz
Romero, Manuel Regueiro, Probados, Díaz Pardeiro (DEP), Antonio Fondo, Mar
Sendino, Ana R. Cabanelas a Angeles (DEP), aos que chegaron despois: Olga,
Antonio Díaz, Xosé Reimunde, Merche, a Mario Simón, a Almuíña, Jaime Pita, a
Mario Juíz, a Carmen D. Cabanas, Mercedes Rey, Ana Díaz a Íñigo......e tantos
que posiblemente esquezo neste momento (pérdoádeme!) Que honra ter traballado
con vós!
Non quero deixar de mencionar a
María Lema, Mari Fé, Carmen Cobo, a Teresa Herva, a Julita que tan ben educaban
e coidaban ao alumnado do 1º ciclo. Non se movían! Elas son as MESTRAS do
Eusebio. Que ben o fixestes compañeiras! Chapeau por vós!
Que dicir do meu Departamento ao
que chegaba de última, temerosa de ir ao Nocturno e coa seguridade de que tería
que dar Portugués. Inpoñíame a Xefa, Carme López Taboada, ero hoxe, se volvo a
vista atrás, recoñezo que os meus temores eran infundados: o Nocturno era a
quenda máis solicitada, o Portugués a
materia de Susana e a Xefa había que coñecela nas distancias curtas. No
departamento de Galego atopei compañeiras e compañeiros 10, volcados co
alumnado, cunha arela por acadar un coñecemento do noso, da lingua e cultura
que me fixo querelos para sempre: Carmela, Xulio Cuba, Susana, Carme Vázquez,
Masé (DEP), Mari Fé e Charo! Charo, que
privilexio estar con ela (que me deixou abraiada coa súa palabra), outra
MESTRA! Logo chegaría Pepe Mondelo, Fé Besteiro. Añoro o café con eles no
Manhhatan, as súas revistas: Nós, Alén da chuvia, aí quedarán para a
posteridade....
 |
| (Dos intercambios con Italia) |
Unha cousa tiven claro ao pouco
de chegar, todos, eles e elas forxaron este departamento e dérono avaler... e eu debíalles respecto. Estou orgullosa de
ter recollido o seu legado e ter aportado o meu gran de area seguindo a senda
marcada de sementar o amor, o orgullo e a defensa do noso. Non quixen que os
meus alumnos visen o Galego como unha obriga senón como algo que merece a pena!
Os sobresalientes veñen dados cando o ven así! Compañeiro Paco e compañeiras:
Teresa, Dulce, Carmen, Beatriz, Vitoria e Mónica aí volo deixo. Facédeo valer e moita sorte!
E se hai algo que me impactou ao chegar foi o
uso que se facía do salón como lugar da palabra, como lugar de exposición do discurso. Lembro a Adelino
(DEP), un auténtico orador ao estilo clásico, a Charo Soto, un prodixio de
oradora polo dominio que ten da palabra e a Luísa Varela, outra grande. Que
pracer escoitalos! E canto aprendín deles ! Reivindico desde aquí o Paraninfo
como sede da palabra do profesorado.
E os anos foron pasando e xa
sabedes da miña dedicación ao instituto, impliqueime de verdade! Aos cinco anos
de chegar fun Xefa de Estudos, púxenlle ilusión, esforzo sen límites e
traballei arreo con Isabel, Charo, Maribel e X. Luís. Non quero presumir, pero
démoslle “unha volta ao Instituto que non o recoñecía nin a súa nai” [risas].
Foi media vida a que lle dediquei, con moitas satisfaccións, pero tamén
sensabores e decepcións. E se poño a balanza, non sei se tanta dedicación pagou
a pena. Porque seguín
Pasoume o que a Don Quijote co “
Yelmo de Mambrino”. Eu tamén crin que posuía o “Yelmo de Mambrino”, un adobío
do que ufana presumía, pero un día de triste lembranza, o rucio tropezou, e amo
e “yelmo” rodaron polo chan. E dolorido e triste decatouse que todo fora un
espellismo, non existía tal “yelmo” de ouro, era unha bacía de barbeiro!!! que
esnaquizaba e rompía a fantasía na que
vivira!
É a vida ou algún Sancho Panza
que che dá unha cura de realidade cando menos esperas!
E como semella que a brétema está
chegando a Punta Batuda, vou apurar un pouco para chegar á Miñateira e albiscar
porto. Hoxe só sería un día triste se ao rematar as miñas clases, rematara
tamén a miña viaxe. Pero non é así. Recoñezo que despois de tantos anos
ensinando, anunciar a miña xubilación prodúceme un baleiro triste. Ensinar
ensinar, ensinei ben pouco, se acaso pretendín ensinar a PENSAR con liberdade e
criticamente.
 |
|
(Na homenaxe a Luísa Villalta. De esquerda a dereita: Teresa
Pastor, Beni Vidal e Mª Isabel Ruso).
|
Pero, que cantidade de
equivocacións cometemos os que pretendemos ensinar aos outros , sen antes ter
alcanzado a madurez e o xuízo, que trae consigo a EXPERIENCIA acumulada cos
anos.
O mero coñecemento non é
sabedoría, e a sabedoría soa tampouco basta; para ensinar aos outros son
necesarios o coñecemento, a sabedoría e a bondade. Segundo Aristóteles a
bondade é un estado da alma e a sabedoría a esencia, por iso deberan ir sempre
unidas.
E agora que cheguei a esta etapa,
teño por fin a claridade de ideas que me faltou cando era nova. Por iso benzóns
para os alumnos/as de Mondoñedo, do Concepción Arenal de Ferrol, do Virxe do
Mar de Noia, de Pontedeume, do Francisco Aguiar de Betanzos e tamén do Eusebio,
onde a inconsciencia da miña xuventude me fixo crer que o máis importante era o
coñecemento. Que erro! Faltábame a sabedoría da experiencia e a bondade
necesaria para comprender a cada un dos alumnos/as que a fortuna me deparou
neses lugares. De todos aprendín e só desexo que neles permaneza algo de min;
iso que pretendemos os que amamos este oficio, conseguir acender unha luz que
os oriente nas súas vidas. Deles tamén me namorei!!! E deume igual crer que
levaba o “Yelmo de Mambrino” ou permanecer
en “Invernalia”, porque eles foron os que portaban realmente o “yelmo de
Mambrino” e atraíanme día a día!
E fun feliz na miña fantasía coma
Don Quijote! Moi feliz!
[…]
Benzoados sexades compañeiros,
amigos/as, como dicía Castelao:
“Que a fogueira do espírito siga quentando as vosas vidas
E que a fogueira do lume
Nunca deixe de quentar os vosos fogares.”
Moitas grazas!!!”
Beni Vidal Tomé
A Coruña, 28 de xuño de 2024
:::::::::::::::::::::::::::::::
 |
| (O día da súa xubilación) |
